Trong văn học Việt Nam hiện đại, tùy bút là một thể loại văn xuôi quen thuộc, đóng góp vào sự nghiệp sáng tác của nhiều nhà văn nổi tiếng. Vậy tùy bút là gì? Đặc điểm và nghệ thuật của nó như thế nào? Hãy cùng tìm hiểu chi tiết trong bài viết này.
Mục Lục
Khái niệm tùy bút
Tùy bút là một thể loại thuộc loại hình kí, trong đó tác giả ghi lại một cách chân thực những sự việc, con người, cảnh vật được quan sát, đồng thời thể hiện suy ngẫm, cảm xúc cá nhân về chúng. Tùy bút được xem như “lối chơi độc tấu của cái tôi trữ tình,” nơi ngòi bút của nhà văn thăng hoa theo cảm hứng, biến những sự thực, việc thực thành những trang văn thấm đẫm chất thơ.
Nghệ thuật đặc trưng của tùy bút
Tùy bút là một thể loại văn chương mang đậm tính tùy hứng, tự do và phóng khoáng. Nó là sự kết hợp hài hòa giữa cảm xúc cá nhân và quan sát tinh tế về thế giới xung quanh.
Tự do thể hiện cái tôi: Tùy bút là nơi nhà văn được tự do bộc lộ cái tôi cá nhân một cách sinh động và rõ nét nhất. Những suy nghĩ, cảm xúc, quan điểm riêng được thể hiện một cách chân thật, không gò bó.
Kết hợp chất văn học và báo chí:
- Chất văn học: Thể hiện qua cảm xúc, suy tư sâu sắc, đôi khi lãng mạn, bay bổng của nhân vật trữ tình. Ngôn ngữ được trau chuốt, tỉ mỉ, thể hiện tài năng và sự tinh tế của người viết.
- Chất báo chí: Thể hiện ở tính cập nhật, phản ánh nhanh chóng những tin tức, sự kiện diễn ra trong đời sống hàng ngày. Tùy bút viết về những điều có thật, những sự kiện thực tế diễn ra xung quanh chúng ta.
Một bài tùy bút hay phải là sự hòa quyện giữa cảm xúc chân thật của nhân vật trữ tình, sự tinh tế trong ngôn ngữ, và khả năng phản ánh hiện thực đời sống một cách sâu sắc và xuyên suốt.
Đặc điểm nhận diện của thể loại tùy bút
Để nhận diện một tác phẩm thuộc thể loại tùy bút, chúng ta có thể dựa vào một số đặc điểm sau:
Đề tài phong phú: Đề tài của tùy bút vô cùng đa dạng, bao gồm mọi khía cạnh của đời sống xã hội, từ văn hóa, lịch sử đến những vấn đề mang tính thời sự, đời tư. Tác giả thường hướng tới việc đưa những chất liệu này vào tác phẩm để thể hiện cái tôi suy ngẫm, tư duy của mình.
Cảm xúc đa dạng: Tùy bút là sự phóng khoáng của ngòi bút, tái hiện cảm xúc và nội tâm con người với nhiều cung bậc khác nhau. Đó có thể là tình yêu thiên nhiên, con người, hoặc những cảm xúc phức tạp, nỗi ám ảnh, day dứt. Tùy bút còn thể hiện sự nhạy cảm tinh tế của tác giả trước vẻ đẹp của thiên nhiên và những giá trị văn hóa truyền thống.
Lời văn uyển chuyển, giọng điệu tâm tình: Lời văn trong tùy bút thường uyển chuyển, linh hoạt, sáng tạo và đầy bất ngờ. Sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa chất thơ và chất trần thuật tạo nên cảm giác mềm mại trong cách kể chuyện. Người nghệ sĩ viết tùy bút được xem là “bậc thầy ngôn từ,” trau chuốt từng câu chữ. Giọng điệu chậm rãi, thủ thỉ tâm tình, với người kể chuyện thường xưng “tôi” để dẫn dắt mạch cảm xúc của toàn bài.
Kết cấu linh hoạt: Khác với truyện ngắn hay tiểu thuyết, tùy bút không quá chú trọng vào cốt truyện, diễn biến hay trình tự thời gian. Thay vào đó, nó tập trung thể hiện dòng cảm xúc của nhân vật trữ tình. Nếu như truyện ngắn và tiểu thuyết kể về cuộc đời của một nhân vật, thì tùy bút lại chú trọng làm nổi bật hình ảnh con người trong một khoảnh khắc, một lát cắt của cuộc sống, đan xen những suy tư, bình phẩm, ca ngợi.
Hình ảnh: Miền Tây mùa nước nổi – Nguồn: VinWonders
Phân biệt tùy bút và bút kí
Tùy bút và bút kí đều thuộc thể loại kí, viết về người thật, việc thật, những điều mắt thấy tai nghe, kết hợp với cảm nghĩ của người viết. Cả hai đều đòi hỏi tài năng quan sát, nghiên cứu và diễn đạt của tác giả. Tuy nhiên, giữa tùy bút và bút kí vẫn có những điểm khác biệt:
- Tùy bút: Thiên về tình cảm, cảm xúc của nhân vật trữ tình.
- Bút kí: Thiên về ghi chép, phản ánh hiện thực đời sống.
Nếu tùy bút là dòng cảm xúc của người nghệ sĩ trong một khoảnh khắc, thì bút kí thể hiện cả hiện thực khách quan và cảm nhận chủ quan của nhà văn.
Các tác phẩm tùy bút tiêu biểu
- “Người lái đò sông Đà” của Nguyễn Tuân: Tác phẩm ca ngợi vẻ đẹp hùng vĩ của thiên nhiên Tây Bắc và hình ảnh con người lao động anh hùng trong cuộc sống đời thường. Tác giả thể hiện quan điểm rằng chủ nghĩa anh hùng cách mạng không chỉ có ở chiến trường mà còn hiện diện trong công cuộc xây dựng đất nước.
- “Một thứ quà của lúa non: Cốm” của Thạch Lam: Tác phẩm thể hiện cảm xúc tinh tế của tác giả về món quà bình dị, giản dị nhưng quý giá của dân tộc. Thạch Lam đã khơi gợi những giá trị văn hóa và truyền thống tốt đẹp trong ẩm thực Việt Nam.
=> Điểm nổi bật của thể loại tùy bút là những điều đẹp đẽ, khuất lấp sau những thứ bình dị, đời thường, những điều tưởng chừng như đơn giản nhất trong cuộc sống.
Kết luận
Tùy bút là một thể loại văn chương độc đáo, góp phần làm phong phú thêm kho tàng văn học Việt Nam. Nó phát triển mạnh mẽ cả trước và sau Cách mạng Tháng Tám, thể hiện cái nhìn đa chiều và cảm nhận sâu sắc của những “cái tôi trữ tình” tài hoa. Hiểu rõ đặc điểm và nghệ thuật của tùy bút giúp chúng ta cảm nhận được vẻ đẹp độc đáo trong cách kể chuyện của người nghệ sĩ. Hy vọng bài viết này đã cung cấp cho bạn những thông tin hữu ích về thể loại văn học đặc sắc này.