Trái quách, một loại quả độc đáo với hương vị đặc trưng và nhiều công dụng tốt cho sức khỏe, từ lâu đã trở thành đặc sản của vùng đồng bằng sông Cửu Long. Hãy cùng khám phá những điều thú vị về loại quả này, từ đặc điểm nhận dạng, thành phần dinh dưỡng đến các bài thuốc kinh nghiệm và lưu ý khi sử dụng.
Mục Lục
Trái Quách Là Gì?
Mô Tả Chi Tiết
Trái quách là quả của cây quách, còn được gọi là cây cần thăng, có tên khoa học là Limonia acidissima L. [Feronia limonia (L)], thuộc họ Cam (Rutaceae). Cây quách là cây gỗ nhỏ, cao đến 12m, thường có gai nhọn. Cây bắt đầu cho trái sau 4-7 năm trồng. Lá cây là loại lá kép lông chim lẻ, với 2-3 đôi lá chét mọc đối xứng, gần như không cuống, nhẵn và có dạng màng hoặc hơi dai. Lá có các điểm tuyến thơm đặc trưng, lá chét cuối có hình trứng ngược, dài khoảng 4cm. Cuống lá có cánh.
Hoa quách có màu trắng kem, xanh lục hoặc hơi hồng tía, mọc thành chùm đơn ở kẽ lá, ngắn hơn quả. Quả quách thuộc dạng quả mọng, hình cầu, đường kính khoảng 7-8cm. Vỏ quả dày, hóa gỗ, màu trắng hoặc hơi xám, có các vết loang lổ nhỏ li ti giống trái dây cám. Thịt quả bên trong chứa nhiều sợi cứng, các hạt bám vào đó. Khi chưa chín, thịt quả có màu trắng; khi chín, thịt chuyển sang màu nâu sẫm đến đen. Nếu để quá chín, quả sẽ bị lên men. Hạt quách có hình thuôn dẹt, dài 5-6mm và có lông.
Cây quách có nguồn gốc từ vùng sinh thái Indomalaya và phân bố ở nhiều quốc gia như Ấn Độ, Bangladesh, Sri Lanka, các nước Đông Dương… Tại Việt Nam, cây quách phổ biến ở các tỉnh đồng bằng sông Cửu Long, đặc biệt là Trà Vinh. Cây mọc rải rác trong rừng và được người dân trồng để lấy bóng mát và quả. Cây ra hoa vào tháng 2-3 và cho quả từ tháng 10-11 đến sang năm.
Trái quách với lớp vỏ xù xì đặc trưng, chứa đựng nhiều giá trị dinh dưỡng và công dụng tuyệt vời
Bộ Phận Sử Dụng và Cách Chế Biến
Phần thịt quả là bộ phận chủ yếu được sử dụng. Quả quách còn xanh có thể xắt mỏng, phơi khô để trị tiêu chảy. Hoặc có thể đập vỡ quả non, lấy phần thịt trắng đục chấm mắm đường, muối hoặc ăn kèm rau sống như chuối chát. Trái quách chín thường tự rụng. Do lớp vỏ quả hóa gỗ dày và cứng chắc, trái quách khi rụng vẫn còn nguyên vẹn.
Công Dụng Tuyệt Vời Của Trái Quách Đối Với Sức Khỏe
Thành Phần Dinh Dưỡng
Trong 100g thịt quả quách ăn được chứa khoảng 74g nước, 8g protein, 1,5g lipid, 7,5g carbohydrate và 5g tro. Thịt quả phơi khô chứa khoảng 15% acid citric, một lượng nhỏ kali (K), canxi (Ca) và muối sắt (Fe).
Các nghiên cứu gần đây chỉ ra rằng toàn bộ cây quách đều có thể sử dụng được, đặc biệt là quả chín có giá trị dinh dưỡng cao. Thịt trái quách chứa nước, đường, đạm, chất xơ, chất béo, các khoáng chất vi lượng (Ca, P, K, Fe) và các vitamin thiết yếu (A, B1, B2, C). Ngoài ra, thịt trái quách còn chứa nhiều hoạt chất có giá trị như tanin, flavonoid và coumarin.
Lợi Ích Sức Khỏe Đã Được Chứng Minh
- Hỗ trợ điều trị táo bón: Trái quách chứa nhiều chất xơ, giúp tăng cường co bóp đường ruột, làm sạch ruột và ngăn ngừa táo bón, trĩ.
- Giải nhiệt, thanh lọc cơ thể: Trái quách chín có thể ăn trực tiếp hoặc dầm đá đường để làm thức uống giải nhiệt. Quả chứa nhiều vitamin C và khoáng chất, giúp ngăn ngừa và hỗ trợ điều trị bệnh thiếu vitamin C mãn tính (scurvy).
- Hỗ trợ điều trị các bệnh lý tiêu chảy, viêm đường tiêu hóa: Chất tanin trong trái quách có tác dụng điều trị các bệnh nhiễm trùng tiêu hóa, lỵ và tiêu chảy.
- Tăng cường hệ miễn dịch: Flavonoid là một hoạt chất chống oxy hóa mạnh, đồng thời hỗ trợ cơ thể hấp thụ vitamin C, giúp tăng cường sức đề kháng, làm bền mạch máu và nhanh lành vết thương.
- Hỗ trợ điều trị hội chứng rối loạn chuyển hóa: Trái quách có thể giúp kiểm soát đường huyết và mỡ máu, góp phần điều trị các bệnh lý chuyển hóa như tăng huyết áp, tiểu đường và rối loạn mỡ máu.
Trái quách xanh, nguồn cung cấp tanin dồi dào, hỗ trợ điều trị các vấn đề về tiêu hóa hiệu quả
Cách Sử Dụng Trái Quách Hiệu Quả
Trái quách có nhiều cách sử dụng khác nhau tùy theo độ chín và mục đích sử dụng:
- Trái quách non: Có thể đập vỏ lấy phần thịt màu trắng đục chấm muối ớt, mắm đường hoặc ăn kèm rau sống. Quả non xắt mỏng phơi khô có thể dùng để chữa tiêu chảy.
- Trái quách chín: Dùng dao hoặc đập lên bề mặt cứng để quả nứt ra. Lấy phần thịt quả màu nâu sậm, thêm đá, đường và thưởng thức như một món giải khát. Lưu ý nên nhả hạt khi ăn.
- Phân biệt độ chín: Cào nhẹ lớp vỏ xám bên ngoài quả, nếu thấy bên dưới vỏ có màu nâu thì quả đã chín hoàn toàn, nếu quả chín vừa thì sẽ có màu nâu nhạt, hơi xanh.
- Ngâm rượu: Thịt trái quách chín có thể dùng để ngâm rượu bổ, giúp kích thích ngon miệng, hỗ trợ tiêu hóa, chống táo bón và tăng cường sức khỏe.
Trái quách chín có mùi chua nồng đặc trưng, có thể không quen với một số người. Khi chín hoàn toàn, quả có vị chua ngọt dịu và hơi có vị trái cây lên men. Quả vừa chín tới có vị ngọt bùi. Ngày nay, trái quách còn được chế biến thành nhiều sản phẩm khác như kẹo, mứt, siro…
Trái quách được chế biến thành nhiều món ăn và thức uống hấp dẫn, mang đậm hương vị đặc trưng của miền Tây
Bài Thuốc Kinh Nghiệm Từ Trái Quách
Rượu quách: Cạo sạch lớp vỏ cám bên ngoài trái quách, phơi vừa ráo và tạo các đường nứt trên thân trái. Cho trái quách vào bình và ngâm với rượu trắng cùng đường phèn. Bài thuốc này có tác dụng hỗ trợ gân cốt, tăng cường sức khỏe.
Lưu Ý Quan Trọng Khi Sử Dụng Trái Quách
Mặc dù trái quách mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe, bạn cũng cần lưu ý những điều sau:
- Chỉ nên sử dụng trái chín, hạn chế dùng trái còn tươi vì có thể gây đau họng, khàn giọng.
- Tránh sử dụng trái đã bị nứt vì có thể phần thịt quả bên trong đã bị mốc.
- Nếu gặp bất kỳ vấn đề sức khỏe nào khi sử dụng trái quách, hãy tham khảo ý kiến của chuyên gia y tế.
Trái quách là một đặc sản quý giá của đồng bằng sông Cửu Long, mang trong mình hương vị độc đáo và nhiều công dụng tuyệt vời cho sức khỏe. Hãy khám phá và tận hưởng những lợi ích mà loại quả này mang lại một cách an toàn và hiệu quả.