Khung nghiên cứu (research framework) đóng vai trò then chốt trong bất kỳ nghiên cứu khoa học nào. Nó là tập hợp các khái niệm, được sử dụng để giải thích, mô tả một hiện tượng đang được nghiên cứu, và được xây dựng dựa trên các học thuyết đã được công nhận. Nhà nghiên cứu sử dụng khung nghiên cứu để giải thích mối quan hệ giữa các khái niệm, tạo thành cơ sở lý luận để hình thành ý tưởng và phương pháp nghiên cứu phù hợp.
Mục Lục
Các Bước Xây Dựng Khung Nghiên Cứu
Để xây dựng một khung nghiên cứu vững chắc, cần tuân thủ các bước sau:
1. Lựa Chọn và Xác Định Các Khái Niệm (Concept)
Bước đầu tiên là xác định các khái niệm liên quan trực tiếp đến hiện tượng hoặc vấn đề đang được nghiên cứu. Các khái niệm này cần được lựa chọn cẩn thận dựa trên mục tiêu và phạm vi nghiên cứu.
Ví dụ, nếu mục đích nghiên cứu là “Nghiên cứu thực trạng và những yếu tố ảnh hưởng đến tự quản lý bệnh ở người bệnh Đái tháo đường type 2”, các khái niệm liên quan có thể bao gồm:
- Tự quản lý bệnh đái tháo đường
- Các yếu tố nhân khẩu học (tuổi, giới tính, trình độ học vấn, thu nhập)
- Thời gian mắc bệnh
- Kiến thức về bệnh đái tháo đường
- Niềm tin vào khả năng tự quản lý (self-efficacy)
- Niềm tin vào hiệu quả của điều trị
- Niềm tin tín ngưỡng
- Sự trao quyền cho bệnh nhân
- Hỗ trợ từ gia đình và xã hội
Phát triển định nghĩa cho các khái niệm:
- Người nghiên cứu cần tự phát triển các định nghĩa rõ ràng và cụ thể cho từng khái niệm trong nghiên cứu.
- Có thể xây dựng định nghĩa dựa trên các học thuyết điều dưỡng, các nghiên cứu trước đây, tài liệu phát triển bộ công cụ, hoặc từ chính bộ công cụ nghiên cứu.
- Mỗi biến nghiên cứu cần liên quan đến một khái niệm cụ thể, với định nghĩa rõ ràng và phương pháp đánh giá phù hợp.
2. Xây Dựng Mối Liên Hệ Giữa Các Khái Niệm
Sau khi xác định các khái niệm, bước tiếp theo là xây dựng mối liên hệ giữa chúng. Việc này đòi hỏi sự hiểu biết sâu sắc về các học thuyết liên quan và các kết quả nghiên cứu trước đây.
- Khi mô tả mối liên hệ giữa các khái niệm, cần dựa trên các học thuyết đã được công nhận hoặc đã được kiểm chứng thông qua các nghiên cứu khoa học khác.
- Cần xác định rõ mối quan hệ giữa các khái niệm là tương quan thuận, tương quan nghịch, hay không có tương quan.
Ví dụ:
- Hỗ trợ từ vợ/chồng có mối tương quan thuận với mức độ tự quản lý bệnh đái tháo đường.
- Niềm tin tín ngưỡng có mối tương quan nghịch với mức độ tự quản lý bệnh đái tháo đường.
3. Viết Các Giả Thiết Nghiên Cứu Hoặc Câu Hỏi Nghiên Cứu
Dựa trên mối liên hệ giữa các khái niệm, người nghiên cứu sẽ phát triển các giả thiết nghiên cứu (research hypotheses) hoặc câu hỏi nghiên cứu (research questions).
- Giả thiết nghiên cứu là những tuyên bố dự đoán về mối quan hệ giữa các biến số, cần được kiểm chứng bằng dữ liệu thực nghiệm.
- Câu hỏi nghiên cứu là những câu hỏi mà nghiên cứu tìm cách trả lời, thường được sử dụng trong các nghiên cứu khám phá hoặc mô tả.
Ví dụ:
- Giả thiết nghiên cứu: “Những người bệnh đái tháo đường type 2 nhận được sự hỗ trợ tốt từ gia đình sẽ có mức độ tự quản lý bệnh tốt hơn so với những người không nhận được sự hỗ trợ.”
- Câu hỏi nghiên cứu: “Những yếu tố nào ảnh hưởng đến mức độ tự quản lý bệnh ở người bệnh đái tháo đường type 2?”
4. Xây Dựng Bản Đồ Khái Niệm (Concept Map)
Bản đồ khái niệm là một công cụ hữu ích để mô tả trực quan mối liên quan giữa các khái niệm trong khung nghiên cứu.
- Bản đồ khái niệm giúp tóm tắt và tích hợp thông tin về hiện tượng nghiên cứu một cách ngắn gọn và rõ ràng hơn so với việc giải thích bằng lý thuyết suông.
- Bản đồ khái niệm bao gồm các khái niệm chính của học thuyết hoặc khung lý thuyết, được liên kết bằng các mũi tên thể hiện mối liên hệ giữa chúng.
- Mũi tên thể hiện hướng và bản chất của mối quan hệ (ví dụ: nguyên nhân – kết quả, tương quan thuận, tương quan nghịch).
Ví dụ: Bản đồ khái niệm về các yếu tố ảnh hưởng đến huyết áp có thể bao gồm các khái niệm như di truyền, chế độ ăn uống, mức độ hoạt động thể chất, căng thẳng, và các bệnh lý nền. Mối liên hệ giữa các khái niệm này có thể được thể hiện bằng các mũi tên, chỉ ra tác động của từng yếu tố lên huyết áp.
Kết luận
Khung nghiên cứu là nền tảng lý thuyết quan trọng cho bất kỳ nghiên cứu khoa học nào. Việc xây dựng một khung nghiên cứu vững chắc giúp nhà nghiên cứu định hướng rõ ràng, lựa chọn phương pháp phù hợp, và giải thích kết quả một cách thuyết phục. Bằng cách tuân thủ các bước được trình bày ở trên, các nhà nghiên cứu có thể phát triển các khung nghiên cứu chất lượng cao, góp phần vào sự tiến bộ của khoa học.
Tài liệu tham khảo:
- Burns, N., Grove, S.K. (1999). Understanding Nursing Research (2nd ed) . Philadelphia: WB. Saunders.
- Research process: framework, Burapha Univerity.
- Đại học Duy Tân
- Tạp chí Y học Thực hành – Bộ Y tế
- CỤC KHOA HỌC CÔNG NGHỆ & ĐÀO TẠO – BỘ Y TẾ
- HỘI ĐIỀU DƯỠNG VIỆT NAM
- ĐẠI HỌC ĐIỀU DƯỠNG NAM ĐỊNH
- ĐẠI HỌC Y DƯỢC HUẾ
- ĐẠI HỌC Y HÀ NỘI
- ĐẠI HỌC Y DƯỢC TP HỒ CHÍ MINH
- ĐẠI HỌC Y KHOA PHẠM NGỌC THẠCH
- TẠP CHÍ SỨC KHỎE & ĐỜI SỐNG – BỘ Y TẾ
- TẠP CHÍ Y HỌC TP HỒ CHÍ MINH
- Y KHOA VIỆT NAM
- TẠP CHÍ Y HỌC DỰ PHÒNG
- WHO