Đối với những người không chuyên sâu về chính trị, thuật ngữ “thể chế” có thể còn khá xa lạ. Vậy thể chế là gì? Hiện nay, Việt Nam đang áp dụng loại thể chế nào? Hãy cùng Sen Tây Hồ tìm hiểu và giải đáp những thắc mắc này qua bài viết sau đây.
Mục Lục
Định Nghĩa Thể Chế
Thể chế là một hệ thống các quy định, nguyên tắc, và luật lệ được thiết lập để chi phối và định hướng sự phát triển của một tổ chức hoặc một quốc gia trong các lĩnh vực nhất định. Nó có thể được hiểu là “luật chơi” trong một xã hội, định hình cách thức các cá nhân và tổ chức tương tác với nhau.
Thể chế chính trị là bộ máy tổ chức của nhà nước, là hình thức chế độ mà nhà nước lựa chọn để xây dựng thông qua các quy định và điều luật, từ đó điều chỉnh và quản lý xã hội. Mỗi quốc gia có một thể chế riêng, được quy định trong văn bản pháp luật có giá trị cao nhất của quốc gia đó.
Thể chế chính trị còn là cách thức tổ chức trong các lĩnh vực như chính trị, kinh tế, hành chính,… Chức năng quan trọng của nó là điều hành và định hướng sự phát triển của một cộng đồng dân cư, nhằm đem lại sự ổn định và tiến bộ.
Thể chế chính trị đóng vai trò quan trọng trong sự ổn định và phát triển của mỗi quốc gia
Thể chế chính trị đóng vai trò quan trọng trong sự ổn định và phát triển của mỗi quốc gia.
Trên thế giới, có nhiều loại hình thể chế chính trị khác nhau như thể chế đại nghị, thể chế tổng thống, thể chế độc tài và thể chế dân chủ. Mỗi quốc gia sẽ lựa chọn thể chế phù hợp với điều kiện và đặc điểm riêng, tạo nên sự đa dạng trong cơ cấu tổ chức nhà nước.
Thể chế chính trị có vai trò rất quan trọng đối với sự tồn tại và phát triển của một quốc gia. Một xã hội vững mạnh luôn dựa trên một thể chế ổn định. Thể chế chính trị và bộ máy nhà nước có mối quan hệ tương hỗ, trở thành tiền đề cho nhau.
Phân Loại Thể Chế
Thể chế là một khái niệm rộng, bao gồm các luật chơi chính thức và phi chính thức, định hình phương thức ứng xử của con người. Thể chế của một quốc gia, vùng lãnh thổ bao gồm: thể chế chính thức và thể chế phi chính thức.
Thể Chế Chính Thức
Thể chế chính thức là hệ thống pháp chế, mang tính “pháp trị”. Nó bao gồm các văn bản pháp luật như Hiến pháp, luật, nghị định, thông tư,… được ban hành bởi cơ quan nhà nước có thẩm quyền. Các văn bản này quy định quyền và nghĩa vụ của công dân, tổ chức, cũng như cơ cấu tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước.
Thể Chế Phi Chính Thức
Thể chế phi chính thức bao gồm các giá trị văn hóa, đạo đức, phong tục, tập quán, dư luận xã hội,… góp phần hình thành đạo đức, lối sống và phẩm giá của con người. Thể chế phi chính thức thuộc phạm trù “đức trị”. Nó bao gồm vô số các quy tắc bất thành văn, quy phạm và những điều cấm kỵ được tuân thủ trong quan hệ giữa các nhóm người.
Ví dụ, văn hóa ứng xử trong gia đình, cộng đồng, nơi công sở, các quy tắc giao tiếp, chuẩn mực đạo đức xã hội,… đều là những yếu tố thuộc thể chế phi chính thức.
Thể Chế Nhà Nước
Thể chế nhà nước là toàn bộ các văn bản pháp luật như Hiến pháp, Bộ luật, Luật, văn bản dưới luật,… do cơ quan có thẩm quyền ban hành, tạo thành một khuôn khổ pháp luật để bộ máy nhà nước thực hiện chức năng quản lý đối với toàn thể xã hội.
Từ những thể chế nhà nước đó, các cá nhân, tổ chức, doanh nghiệp phải sống và làm việc theo pháp luật. Nếu vi phạm, sẽ có những biện pháp răn đe, cảnh cáo, xử lý để ngăn chặn tái phạm.
Khi nhắc đến thể chế nhà nước, người ta thường liên hệ đến thể chế chính trị. Hiện nay, Việt Nam theo đuổi một thể chế chính trị duy nhất, đó là tin tưởng vào sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam.
Trong quá trình hoạt động, Đảng Cộng sản Việt Nam có sự liên kết và tương tác chặt chẽ với nhà nước và các tổ chức chính trị xã hội như Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Hội Liên hiệp Phụ nữ, Liên đoàn Lao động Việt Nam, Hội Nông dân, Hội Cựu chiến binh, Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh.
Thể Chế Tư
Thể chế tư là toàn bộ các quy định mang tính quy phạm của các thực thể ngoài nhà nước, như hoạt động của các công ty, doanh nghiệp, tổ chức tư nhân. Mục đích là để thực hiện chức năng quản lý trong phạm vi hoạt động của đơn vị, duy trì kỷ luật và đạt hiệu quả quản lý cao.
Thể chế nhà nước và thể chế tư khác nhau ở chủ thể ban hành. Thể chế tư, như nội quy, quy chế và điều lệ của công ty, doanh nghiệp, chỉ mang tính kỷ luật nội bộ, tính cưỡng chế không cao như thể chế nhà nước.
Thể Chế Xã Hội
Thể chế xã hội là toàn bộ các quy định chi phối một tổ chức, một đoàn thể. Nó bao gồm hệ thống tổ chức và hệ thống giám sát mọi hoạt động xã hội, nhờ đó các quan hệ xã hội kết hợp với nhau, đảm bảo cho các cộng đồng hoạt động nhịp nhàng.
Chức năng cơ bản của thể chế xã hội bao gồm:
- Điều tiết các quan hệ xã hội: Trong các lĩnh vực khác nhau của hoạt động xã hội, sự điều tiết này tác động đến sự lựa chọn của các cá nhân, xã hội hóa con người và hành vi xã hội.
- Tạo sự ổn định và kế thừa: Trong các quan hệ xã hội, điều chỉnh hành vi của nhóm, cá nhân và duy trì sự đoàn kết bên trong nhóm.
- Kiểm soát xã hội: Thể chế xã hội là hệ thống của những quy định xã hội chặt chẽ. Để thực hiện những quy định đó, cần có những phương tiện và phương thức cần thiết. Bản thân thể chế xã hội cũng là một phương tiện kiểm soát xã hội, bao gồm kiểm soát chính thức và kiểm soát phi chính thức.
- Kết nối và siêu kết nối: Đặc biệt với thể chế truyền thông, kết nối, khai thác nguồn tài nguyên mềm, tạo sức mạnh mềm.
Từ siêu kết nối, truyền thông đảm nhận vai trò can thiệp và kiến tạo xã hội:
- Khuyến khích, điều chỉnh, điều hòa hành vi của con người phù hợp với quy phạm và chuẩn mực của thể chế và tuân thủ thể chế.
- Ngăn chặn, kiểm soát, giám sát những hành vi lệch lạc do thể chế quy định.
Thể Chế Chính Trị Ở Việt Nam Hiện Nay
Hiện nay, Việt Nam không tồn tại chế độ đa đảng mà chỉ do một đảng duy nhất lãnh đạo là Đảng Cộng sản Việt Nam. Tuy nhiên, thể chế chính trị ở Việt Nam hiện nay không chỉ là sự chi phối hoàn toàn của Đảng, mà còn có sự tham gia của các tổ chức nhà nước khác, có sự liên hệ và tương tác chặt chẽ với nhau, bao gồm Nhà nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam và các tổ chức chính trị xã hội như Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Liên đoàn Lao động Việt Nam, Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh, Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam, Hội Nông dân Việt Nam, Hội Cựu chiến binh Việt Nam.
Quyền lực ở Việt Nam không tập trung vào một chủ thể nhất định mà có sự phân bố rõ ràng giữa các cơ quan và tổ chức. Thể chế chính trị ở Việt Nam hiện nay mang đặc điểm tự do, luôn đảm bảo tính dân chủ và hướng đến đại đoàn kết dân tộc.
Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo Nhà nước và xã hội.
Kết Luận
Như vậy, bài viết đã cung cấp thông tin chi tiết về thể chế là gì và các loại thể chế hiện nay. Hy vọng những thông tin này sẽ giúp bạn đọc hiểu rõ hơn về một khái niệm quan trọng trong lĩnh vực chính trị và xã hội. Thể chế đóng vai trò then chốt trong việc định hình và phát triển một quốc gia, đảm bảo sự ổn định và tiến bộ của xã hội.