Shogun (将軍, Tướng quân), hay còn gọi là Mạc chúa/Mạc chủ, là một danh hiệu lịch sử và cấp bậc quân sự quan trọng trong lịch sử Nhật Bản. “Shogun” là cách gọi ngắn gọn của Sei-i Daishōgun (征夷大将軍, Chinh di Đại tướng quân), tước vị được trao cho các chỉ huy quân sự được triều đình cử đi chinh phục các vùng phía Đông Nhật Bản từ thời Nara đến Heian.
Các Shogun, nắm giữ quyền lực quân sự lớn, dần dần củng cố thế lực và cai trị các vùng lãnh địa riêng. Dù làm việc trong những dinh thự sang trọng, nơi ở của họ vẫn được gọi là Mạc phủ (幕府), có nghĩa là “trướng” hay “màn lều”, gợi nhớ về nơi đóng quân của các tướng lĩnh thời chiến.
Minamoto no Yoritomo, vị Shogun đầu tiên của Mạc phủ Kamakura, đã lấn át quyền lực của triều đình Kyoto, trở thành người nắm giữ thực quyền cai trị Nhật Bản và chính thức mang tước hiệu Chinh di Đại tướng quân. Sự kiện này đánh dấu sự chuyển đổi sang chế độ Mạc phủ, trong đó các Shogun nắm quyền lực chính trị và quân sự, mặc dù vẫn duy trì sự tôn trọng hình thức đối với Thiên hoàng ở Kyoto. Chế độ Mạc phủ có thể được so sánh với giai đoạn vua Lê – chúa Trịnh ở Việt Nam, khi quyền lực thực tế nằm trong tay các chúa Trịnh.
Chế độ Mạc Phủ (Shogunate) kéo dài cho đến thời Minh Trị Duy Tân, khi quyền lực của Thiên hoàng được khôi phục.
Mục Lục
Thời Kỳ Heian (794-1185)
Chinh Phục Vùng Đất Ainu
Trong giai đoạn đầu thời Heian, danh xưng “Tướng quân” ban đầu được dùng để chỉ các chỉ huy quân sự được triều đình Nhật Bản cử đi chinh phục các vùng đất phía đông, nơi sinh sống của tộc người Ainu không chịu khuất phục.
Sakanoue no Tamuramaro là một trong những vị tướng quân nổi tiếng nhất thời kỳ này, người đã có công lớn trong việc dẫn quân đội của Thiên hoàng Kanmu đánh dẹp người Ainu. Sau khi hầu hết các bộ tộc “man di” đều đã quy phục triều đình, danh hiệu Tướng quân dần ít được sử dụng hơn.
Chiến Tranh Genpei
Trong Chiến tranh Genpei (源平合戦, Genpei Kassen), cuộc nội chiến đẫm máu giữa hai gia tộc Minamoto và Taira, Minamoto no Yoshinaka cũng được gọi là “Tướng quân”, nhưng ông đã sớm bị ám sát bởi Minamoto no Yoshitsune.
Thời Đại Phong Kiến (1185 – 1868)
Mạc Phủ Kamakura
Chiến tranh Genpei kết thúc với chiến thắng của gia tộc Minamoto và sự tiêu diệt của gia tộc Taira. Minamoto no Yoritomo nắm quyền lực chính trị và thiết lập một chế độ phong kiến mới, đặt trung tâm Mạc phủ tại Kamakura.
Các Tướng quân nắm giữ quyền lực chính trị thực tế, trong khi Thiên hoàng và giới quý tộc tại Kyoto chỉ còn là những biểu tượng trên danh nghĩa. Thiên hoàng buộc phải phong cho Yoritomo tước hiệu Đại Tướng Quân (大将軍, Daishōgun). Từ đó, Yoritomo thiết lập hệ thống cai trị gọi là Mạc phủ Kamakura, kéo dài khoảng 150 năm, từ năm 1192 đến 1333.
Sau khi Minamoto no Yoritomo qua đời, Mạc phủ Kamakura bị gia tộc Hojo (北条氏, Hōjō-shi) thao túng. Họ nắm quyền lực dưới danh nghĩa Chấp quyền (執権, Shikken), được phương Tây gọi là “Regent of the Shogunate”, để nhiếp chính thay cho các Tướng quân còn trẻ tuổi của Mạc phủ Kamakura từ năm 1199 đến năm 1333. Thời kỳ này được người Nhật gọi là Chấp quyền chính trị (執権政治, Shikken Seiji).
Các cuộc tấn công của Đế quốc Mông Cổ vào năm 1274 và 1281 đã tạo cơ hội cho Thiên hoàng Go-Daigo (Hậu Đề Hồ) phát động cuộc Kiến Vũ Trung Hưng, với mục đích khôi phục quyền lực thực sự cho Thiên hoàng. Tuy nhiên, nỗ lực này đã thất bại, nhưng nó cũng làm suy yếu Mạc phủ Kamakura, dẫn đến sự sụp đổ của nó vào năm 1333 và sự diệt vong của chế độ Chấp quyền của gia tộc Hojo.
Sau sự sụp đổ của Mạc phủ Kamakura năm 1333, Thân vương Moriyoshi (親王守良親王), con trai của Thiên hoàng Go-Daigo, được phong làm Đại Tướng quân để chỉ huy quân đội, nhưng không lâu sau đó ông bị Ashikaga Tadayoshi bắt giam và giết hại vào năm 1335.
Thời Kỳ Muromachi
Ashikaga Takauji (足利 尊氏), một quân phiệt thuộc dòng dõi gia tộc Minamoto, tương tự như Minamoto no Yoritomo, đã lên nắm giữ chức Tướng quân và thành lập Mạc phủ Ashikaga. Mạc phủ Ashikaga đóng đô tại Muromachi, Kyoto, và chế độ này kéo dài từ năm 1338 đến năm 1573. Thời kỳ này được gọi là Thời Muromachi trong lịch sử Nhật Bản.
Do Ashikaga Takauji thành lập Mạc phủ của mình bằng cách ủng hộ Thiên hoàng chống lại Mạc phủ Kamakura trước đó, nên Mạc phủ Ashikaga chia sẻ nhiều quyền lực hơn với Hoàng gia so với Mạc phủ Kamakura. Do đó, Mạc phủ này ít độc tài hơn so với Mạc phủ Kamakura hay Mạc phủ Tokugawa sau này. Hệ thống kiểm soát tập trung các chư hầu được sử dụng dưới thời Kamakura được thay thế bằng một hệ thống daimyo phân tán hơn, và quyền lực quân sự của nhà Ashikaga dựa chủ yếu vào sự trung thành của các daimyo.
Trong giai đoạn từ năm 1568 đến 1598, các lãnh chúa quân phiệt thay phiên nhau chuyên quyền trong triều đình, nhưng không ai được ban danh hiệu Tướng quân.
Thời Kỳ Edo
Tokugawa Ieyasu (徳川 家康) giành được quyền lực trong triều đình và thành lập Mạc phủ tại Edo (江戶, nay là Tokyo) vào năm 1600. Năm 1603, Thiên hoàng lại phải ban tước Đại Tướng quân cho Ieyasu, sau khi ông ta tuyên bố mình là hậu duệ của gia tộc Minamoto. Mạc phủ Tokugawa kéo dài 268 năm, cho đến năm 1868.
Trong thời đại Tokugawa, vị trí của Thiên hoàng vẫn chỉ mang tính nghi lễ, trong khi gia tộc Tokugawa tại Edo nắm giữ mọi quyền lực thực tế. Sau khi Tokugawa Iemitsu ban hành lệnh Tỏa Quốc (鎖国, Sakoku), Nhật Bản hoàn toàn cô lập khỏi thế giới bên ngoài từ năm 1639 cho đến năm 1858, khi Phó Đề đốc Hải quân Hoa Kỳ Matthew Perry đến Nhật Bản và buộc triều đình Nhật Bản phải mở cửa giao thương dưới áp lực quân sự. Trong thời kỳ Tỏa Quốc, không ai được phép rời khỏi Nhật Bản và người nước ngoài cũng không được phép giao thương với Nhật Bản, ngoại trừ người Hà Lan.
Năm 1868, Tokugawa Yoshinobu (徳川 慶喜) ký nghị quyết thoái vị, danh hiệu “Tướng quân” chính thức bị xóa bỏ, và Thiên hoàng Minh Trị (明治天皇, Meiji Tennō) khôi phục uy quyền.
Di Sản
Ngày nay, Nhật Bản theo chế độ quân chủ lập hiến, trong đó Thủ tướng là người đứng đầu chính phủ và Thiên hoàng giữ vai trò nguyên thủ quốc gia mang tính biểu tượng. Tuy nhiên, trong dân gian, thuật ngữ “Shogun” vẫn được sử dụng để chỉ các vị Thủ tướng.
Một vị Thủ tướng đã thoái nhiệm nhưng vẫn nắm giữ quyền lực đáng kể được người Nhật gọi là “Ám tướng quân” (闇将軍, Yami Shōgun), biểu trưng cho một thể thức chính trị mà người ta gọi là “Viện chính” (院政, Insei). Ví dụ cho một Ám tướng quân của Nhật Bản là Kakuei Tanaka (田中 角栄) và Ichirō Ozawa (小沢 一郎).
Danh Sách Các Shōgun
(Danh sách đã được lược bỏ để đảm bảo độ dài bài viết tương đương bài gốc)
Tham Khảo
(Không có trong bài gốc)