Trong quá trình sản xuất một bộ phim, khán giả đôi khi phát hiện ra những lỗi nhỏ nhưng gây khó chịu, được gọi là “rắc-co”. Ví dụ, trong phim “Cầu vồng tình yêu”, chiếc xe của nhân vật Minh Khang (Hồng Đăng) đột ngột đổi màu và biển số giữa các cảnh quay. Hay trong “Thiên mệnh anh hùng”, nút thắt trên túi của Hoa Xuân (Midu) thay đổi vị trí một cách khó hiểu. Những lỗi này có thể xuất hiện nhiều hơn nếu không có sự kiểm soát của thư ký trường quay. Họ là những người thầm lặng đứng sau ống kính, đóng vai trò “bộ nhớ” của cả đoàn phim, nhưng ít ai biết đến tầm quan trọng và những khó khăn trong công việc của họ.
Alt: Minh Khang và Mộc Miên trong một cảnh phim “Cầu vồng tình yêu”, với Minh Khang lái xe.
Thư ký trường quay – “Bộ não” không thể thiếu
Những sai sót nhỏ như sự khác biệt về kiểu dáng bông tai, màu áo, vị trí vết thương của diễn viên, hay tư thế tay, chân không khớp giữa các cảnh quay liền kề, đều thuộc trách nhiệm kiểm soát của thư ký trường quay. Họ là một bộ phận thiết yếu của đoàn phim, nắm vững kịch bản, ghi chép lịch trình quay một cách khoa học, đảm bảo tính liên tục của phục trang, hóa trang, hành động diễn xuất và nhiều công việc hậu cần khác.
Minh Trân, người có 12 năm kinh nghiệm trong nghề và là con gái của thư ký trường quay kỳ cựu Bùi Thị Noan, chia sẻ: “Sau khi nhận kịch bản, tôi sẽ phân loại bối cảnh. Phim thường quay không theo thứ tự mà theo từng bối cảnh, có thể lộn xộn từ đầu đến cuối. Thư ký trường quay phải lọc chúng ra, sau đó gửi cho bộ phận sản xuất và chủ nhiệm đoàn phim. Họ in ra và phát cho các tổ. Thư ký cũng phải dự đoán thời gian quay mỗi bối cảnh để trả lời đạo diễn khi cần.”
Phim truyền hình thường có hai thư ký: một người ngồi cạnh đạo diễn xem màn hình (monitor), một người tiếp cận hiện trường, theo dõi thoại, chụp ảnh và để ý các chi tiết. Phim điện ảnh, do thời gian quay thường ngắn hơn, chỉ cần một thư ký là đủ. “Tại hiện trường, tôi ngồi xem monitor cùng đạo diễn, theo dõi rắc-co hành động, ghi lại số ‘time code’, số ‘file’ và để ý những việc khác để hỗ trợ thư ký phụ khi cần. Cuối ngày, tôi hoàn thành báo cáo và gửi cho bộ phận dựng phim. Vì đã đọc kịch bản nhiều lần, nắm vững nội dung nên đôi khi thư ký còn thuộc kịch bản hơn cả đạo diễn và có thể hỗ trợ ngay khi cần,” Minh Trân cho biết. Cô cũng chia sẻ rằng mọi người thường gọi thư ký trường quay là “bộ nhớ” của đoàn phim vì khi ai đó quên gì đó, họ đều hỏi thư ký. Thậm chí, thư ký còn có thể cứu nguy cả đoàn phim nhờ sự tỉ mỉ của mình.
Alt: Hình ảnh thư ký trường quay đang tập trung theo dõi diễn biến trên phim trường, ghi chép tỉ mỉ để đảm bảo tính liên tục của các cảnh quay.
Một ví dụ điển hình về sự “cứu nguy” này là câu chuyện của thư ký Ngọc Vân, người đã tham gia rất nhiều bộ phim nổi tiếng như “Người đẹp Tây Đô”, “Đất Phương Nam”, “Lục Vân Tiên”… Bà kể rằng trong quá trình quay “Lục Vân Tiên”, khi thay diễn viên đóng vai Kiều Nguyệt Nga, cả đoàn phim lúng túng vì không nhớ chi tiết một đại cảnh đã quay với diễn viên cũ. Nhờ sự tỉ mỉ và ghi chép cẩn thận, bà đã giúp đoàn phim dựng lại đại cảnh một cách chính xác, không sai sót.
Cẩn trọng và tỉ mỉ – Yếu tố sống còn
Thư ký trường quay là một nghề vất vả, chịu nhiều áp lực và có thể ảnh hưởng đến sức khỏe, đặc biệt là với phụ nữ. Họ làm việc âm thầm, lặng lẽ, dựa vào sự tỉ mỉ và cần mẫn.
Minh Trân cho biết thư ký phải quan sát kỹ lưỡng từng chi tiết nhỏ nhất trong cảnh quay, từ ly nước đến cái ghế, và nhắc nhở bộ phận thiết kế khi cần thiết. Khi cảnh quay dừng lại, ly nước đầy hay vơi, ống hút để phía nào, điện thoại để ở đâu trên bàn đều phải được dựng lại y hệt như ban đầu. Nếu bộ phận thiết kế quên thêm nước, thư ký phải nhắc nhở để tránh lỗi rắc-co.
Alt: Chân dung bà Ngọc Vân, một thư ký trường quay gạo cội, với nhiều năm kinh nghiệm trong nghề, người đã góp phần vào thành công của nhiều bộ phim nổi tiếng.
Bà Ngọc Vân hồi tưởng: “Ngày xưa, công việc của thư ký khó khăn hơn nhiều vì không có thiết bị hiện đại hỗ trợ như máy ảnh, máy ghi âm, máy tính xách tay. Mỗi cảnh quay, tôi phải nhanh chóng vẽ lại từng vật dụng trên bàn, bức tranh trên tường, vẽ rắc-co trang phục, rắc-co diễn xuất của diễn viên và ghi chú cẩn thận để nhắc nhở nhân viên phục trang, hóa trang. Ngày nay, các thư ký trường quay có máy móc hỗ trợ chụp ảnh lại, đỡ công đoạn vẽ tay, báo cáo đánh sẵn trong máy tính, xong ngày quay là gửi ngay cho phòng dựng.”
“Thư ký phải bám đoàn suốt, dù quay từ tối đến sáng hoặc ngược lại, trừ khi bị bệnh hoặc gặp sự cố. Trước đây, thư ký còn không được phép ốm vì không có ai thay thế, nhưng bây giờ, khi làm phim dài tập có thư ký phụ hỗ trợ nên đỡ vất vả hơn,” Minh Trân tâm sự.
Theo Minh Trân, sai sót là điều khó tránh khỏi trong công việc này, và thư ký phải ứng biến linh hoạt để giảm thiểu tối đa những sai sót đó, đặc biệt là những nguyên nhân khách quan. Ví dụ, trang phục nhân vật hiện đại thường do diễn viên tự mang đến trường quay, và đó thường là hàng hiệu. Diễn viên không muốn giao cho bộ phận phục trang giữ mà mang về nhà sau mỗi lần quay. Đến khi cần quay tiếp bối cảnh trước đó, họ có thể quên mang theo hoặc làm thất lạc. Trong tình huống này, thư ký trường quay và bộ phận phục trang phải chạy đôn chạy đáo để tìm trang phục giống nhất có thể. Nếu không tìm được, đoàn phim đành chấp nhận sai rắc-co. Tương tự, những trường hợp bông tai, nhẫn không giống nhau trong cùng một phân đoạn cũng không hiếm, vì diễn viên có thể làm mất hoặc quên mang theo.
Đánh đổi nhan sắc và sức khỏe
Bên cạnh áp lực về thời gian và trách nhiệm “lưu trữ” thông tin cho cả đoàn phim, thư ký trường quay còn phải đối mặt với nhiều khó khăn khác. Bích Liên, người có hơn 5 năm kinh nghiệm trong nghề và từng tham gia nhiều phim như “Hương Ga”, “Siêu trộm”, chia sẻ rằng nghề này đòi hỏi phải theo sát đạo diễn như hình với bóng, và việc phụ nữ phải làm việc thâu đêm suốt sáng là rất vất vả. “Sinh hoạt vệ sinh cũng bất tiện, phải phơi mình dưới nắng mỗi ngày. Việc ăn uống cũng không đúng giờ, thức khuya dậy sớm… nên phần nhiều chị em chúng tôi bị đau dạ dày và nhanh tàn phai nhan sắc,” Bích Liên cho biết.
Alt: Đoàn làm phim “Hương Ga” đang thực hiện cảnh quay đêm, minh họa cho sự vất vả và thiếu ngủ của thư ký trường quay.
Mặc dù công việc thầm lặng và đầy thử thách, thư ký trường quay vẫn là một phần không thể thiếu trong quá trình sản xuất phim. Họ đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo tính liên tục và chất lượng của bộ phim, mang đến cho khán giả những trải nghiệm điện ảnh trọn vẹn nhất.