Bài văn nghị luận là một hình thức quen thuộc trong chương trình học phổ thông, với hai dạng chính: nghị luận xã hội và nghị luận văn học. Trong đó, nghị luận xã hội tập trung vào các vấn đề chính trị, tư tưởng, đạo đức, và hiện tượng xã hội; còn nghị luận văn học lại đi sâu vào phân tích tác phẩm, hiện tượng văn học, hoặc các nhận định liên quan đến văn học. Để một bài nghị luận có sức thuyết phục, việc xây dựng lập luận chặt chẽ là vô cùng quan trọng. Vậy lập luận là gì và làm thế nào để xây dựng lập luận hiệu quả trong văn nghị luận?
Mục Lục
I. Lập luận trong văn nghị luận
Lập luận là quá trình đưa ra các lý lẽ và bằng chứng nhằm dẫn dắt người đọc hoặc người nghe đến một kết luận mà người viết hoặc người nói muốn đạt tới. Lập luận đóng vai trò then chốt trong việc tạo nên tính thuyết phục của bài văn nghị luận.
Ví dụ, trong “Thư lại dụ Vương Thông” của Nguyễn Trãi, tác giả đã sử dụng lập luận để nhắc nhở Vương Thông về tình thế thất bại của quân Minh trước sức mạnh của quân ta. Để dẫn đến kết luận này, Nguyễn Trãi đã đưa ra các lý lẽ sau:
- Người dùng binh giỏi phải biết xét thời thế.
- Thời thế có thể xoay chuyển tình thế cuộc chiến.
- Quân của Vương Thông vừa không rõ thời thế, vừa dối trá nên thuộc loại thất phu hèn kém, không thể đủ sức dùng binh.
Alt text: Chân dung Nguyễn Trãi, nhà chính trị, nhà văn hóa, anh hùng dân tộc Việt Nam
II. Cách xây dựng lập luận
Văn nghị luận hướng đến việc xác lập một tư tưởng, quan điểm nào đó cho người đọc, người nghe. Do đó, người viết cần biết cách trình bày ý kiến một cách logic, đồng thời đưa ra những lý lẽ và dẫn chứng thuyết phục. Để xây dựng một lập luận chặt chẽ, chúng ta cần tiến hành theo ba bước sau:
1. Xác định luận điểm
Luận điểm là ý kiến thể hiện tư tưởng, quan điểm chủ đạo trong bài văn nghị luận. Luận điểm cần phải rõ ràng, mạch lạc và nhất quán với chủ đề của bài viết.
Ví dụ, trong văn bản “Chữ ta”, tác giả bàn về sự coi trọng chữ viết của dân tộc. Quan điểm của tác giả là trong quá trình mở cửa giao lưu với bên ngoài, việc coi trọng chữ viết của dân tộc là vô cùng quan trọng. Bài văn này có thể có nhiều luận điểm, ví dụ:
- Luận điểm 1: So sánh cách viết biển quảng cáo ở Hàn Quốc và ở Việt Nam.
- Luận điểm 2: So sánh cách viết báo và tạp chí ở Hàn Quốc và ở Việt Nam.
2. Tìm luận cứ
Luận cứ là các lý lẽ, bằng chứng được sử dụng để làm sáng tỏ và chứng minh cho luận điểm. Luận cứ cần phải xác thực, khách quan và có sức thuyết phục. Các loại luận cứ thường gặp bao gồm:
- Sự kiện, số liệu thống kê
- Kết quả nghiên cứu khoa học
- Nhận định của các chuyên gia
- Ví dụ thực tế
Ví dụ, để làm sáng tỏ cho luận điểm 1 về so sánh cách viết biển quảng cáo giữa Hàn Quốc và Việt Nam, ta có thể đưa ra các luận cứ sau:
- Ở Hàn Quốc, kinh tế phát triển nhanh nhưng không bao giờ quảng cáo thương mại được đặt ở công sở, hội trường lớn, danh lam thắng cảnh…
- Chữ nước ngoài thường được viết nhỏ và đặt phía dưới chữ Hàn Quốc.
- Ở Việt Nam, đặc biệt là ở các thành phố lớn, dễ dàng bắt gặp tiếng Anh và chữ nước ngoài lớn hơn chữ tiếng Việt.
Alt text: Biển hiệu cửa hàng tại khu phố Sinchon, Seoul, Hàn Quốc, với chữ Hàn Quốc được ưu tiên kích thước lớn hơn
3. Lựa chọn phương pháp lập luận
Phương pháp lập luận là cách thức sắp xếp và trình bày luận điểm, luận cứ sao cho lập luận trở nên chặt chẽ và thuyết phục. Có nhiều phương pháp lập luận khác nhau, trong đó phổ biến nhất là ba phương pháp sau:
- Diễn dịch: Đi từ khái quát đến cụ thể.
- Quy nạp: Đi từ cụ thể đến khái quát.
- Phản đề: Đưa ra một ý kiến ngược lại hoàn toàn với vấn đề đang được bàn bạc, rồi từ đó khẳng định tính đúng đắn của vấn đề đang bàn bạc.
Alt text: Sơ đồ tư duy minh họa ba phương pháp lập luận cơ bản: diễn dịch, quy nạp và phản đề
III. Kết luận
Tóm lại, lập luận là yếu tố then chốt quyết định tính thuyết phục của một bài văn nghị luận. Để xây dựng lập luận hiệu quả, người viết cần xác định rõ luận điểm, tìm kiếm các luận cứ xác thực và lựa chọn phương pháp lập luận phù hợp. Nắm vững các bước này sẽ giúp bạn tạo ra những bài văn nghị luận sắc bén và có sức ảnh hưởng.