Ngôi kể là yếu tố quan trọng, quyết định cách thức và hiệu quả truyền tải câu chuyện trong văn tự sự. Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ về ngôi kể, vai trò của nó, đồng thời cung cấp các ví dụ minh họa và bài tập thực hành để bạn có thể vận dụng linh hoạt vào thực tế, tạo nên những câu chuyện hấp dẫn và lôi cuốn.
Mục Lục
I. Tìm Hiểu Về Ngôi Kể Trong Văn Tự Sự
Để hiểu rõ hơn về ngôi kể và vai trò của nó, chúng ta sẽ cùng phân tích các đoạn văn sau đây (trang 87, 88 SGK Ngữ văn 6 tập 1):
Đoạn 1:
“Vua và đình thần chịu thằng bé là thông minh lỗi lạc. Nhưng vua vẫn còn muốn thử một lần nữa. Qua hôm sau, khi hai cha con đang ăn cơm ở công quán, bỗng có sứ nhà vua mang tới một con chim sẻ, với lệnh bắt họ phải dọn thành ba cỗ thức ăn. Em bé nhờ cha lấy cho mình một cái kim may rồi đưa cho sứ giả, bảo:
– Ông cầm lấy cái này về tâu đức vua xin rèn cho tôi thành một con dao để xẻ thịt chim.
Vua nghe nói, từ đó mới phục hẳn.”
(Em bé thông minh)
Đoạn 2:
“Bởi tôi ăn uống điều độ và làm việc có chừng mực nên tôi chóng lớn lắm. Chẳng bao lâu, tôi đã trở thành một chàng dế thanh niên cường tráng. Đôi càng tôi mẫm bóng. Những cái vuốt ở chân, ở khoeo cứ cứng dần và nhọn hoắt. Thỉnh thoảng, muốn thử sự lợi hại của những chiếc vuốt, tôi co cẳng lên, đạp phanh phách vào các ngọn cỏ. Những ngọn cỏ gãy rạp, y như có nhát dao vừa lia qua. Đôi cánh tôi, trước kia ngắn hủn hoẳn, bây giờ thành cái áo dài kín xuống tận chấm đuôi. Mỗi khi tôi vũ lên, đã nghe tiếng phành phạch giòn giã.”
(Tô Hoài, Dế mèn phiêu lưu kí)
Phân tích:
-
a) Đoạn 1 được kể theo ngôi thứ ba. Dấu hiệu nhận biết là các nhân vật được gọi bằng tên riêng (Vua, thằng bé, em bé…), người kể không trực tiếp xuất hiện trong câu chuyện.
-
b) Đoạn 2 được kể theo ngôi thứ nhất. Dấu hiệu nhận biết là người kể xưng “tôi” và trực tiếp tham gia vào câu chuyện.
-
c) Trong đoạn 2, người xưng “tôi” là nhân vật Dế Mèn, không phải tác giả Tô Hoài. Tác giả đã hóa thân vào nhân vật để kể lại câu chuyện.
-
d) Ngôi kể thứ ba (Đoạn 1) cho phép người kể tự do hơn, biết và kể lại mọi chuyện một cách khách quan. Ngôi kể thứ nhất (Đoạn 2) bị hạn chế hơn, người kể chỉ có thể kể những gì mình biết và đã trải qua.
-
đ) Chuyển đổi ngôi kể: Nếu đổi ngôi kể trong đoạn 2 thành ngôi thứ ba (Dế Mèn), câu chuyện vẫn giữ nguyên nội dung nhưng sẽ mất đi tính cá nhân, giọng điệu riêng của nhân vật Dế Mèn. Ví dụ: “Bởi Dế Mèn ăn uống điều độ và làm việc có chừng mực nên chóng lớn lắm…”
-
e) Không thể đổi ngôi kể trong đoạn 1 thành ngôi thứ nhất. Vì ở ngôi thứ ba, người kể có thể bao quát toàn bộ câu chuyện, biết được suy nghĩ và hành động của tất cả các nhân vật. Trong khi đó, nếu kể ở ngôi thứ nhất, người kể chỉ có thể kể những gì mình biết và trải qua, làm hạn chế phạm vi và tính khách quan của câu chuyện.
II. Luyện Tập Về Ngôi Kể
Bài 1 (trang 89 SGK Ngữ văn 6 tập 1):
- Đề bài: Thay đổi ngôi kể trong đoạn văn sau thành ngôi thứ ba và nhận xét sự khác biệt:
“Ngày nào cũng vậy, suốt buổi tôi chui vào trong cùng hang, hì hục đào đất để khoét một cái ổ lớn làm thành một cái giường ngủ sang trọng. Rồi cũng lo xa như các cụ già trong họ hàng dế, tôi đào hang sâu sang hai ngả làm những con đường tắt, những cửa sau, những ngách thượng, phòng khi gặp việc nguy hiểm, có thể thoát thân ra lối khác được.”
(Tô Hoài, Dế mèn phiêu lưu kí)
- Trả lời:
Khi thay đổi ngôi kể thành ngôi thứ ba (Dế Mèn), câu chuyện trở nên khách quan hơn. Người đọc có cảm giác như đang quan sát Dế Mèn từ bên ngoài, thay vì trực tiếp trải nghiệm những suy nghĩ và cảm xúc của nhân vật.
Bài 2 (trang 89 SGK Ngữ văn 6 tập 1):
- Đề bài: Thay đổi ngôi kể trong đoạn văn sau thành ngôi thứ nhất và nhận xét sự khác biệt:
“Một cái bóng lẹ làng từ trong vụt ra, rơi xuống mặt bàn. Thanh định thần nhìn rõ: con mèo già của bà chàng, con mèo già vẫn chơi với chàng ngày trước. Con vật nép chân vào mình khẽ phe phẩy cái đuôi, rồi hai mắt ngọc thạch xanh giương lên nhìn người. Thanh mỉm cười lại gần vuốt ve con mèo.”
(Thạch Lam, Dưới bóng hoàng lan)
- Trả lời:
Khi thay đổi ngôi kể thành ngôi thứ nhất (“tôi”), đoạn văn trở nên giàu cảm xúc hơn. Người đọc cảm nhận rõ hơn tình cảm của nhân vật Thanh dành cho con mèo già.
Bài 3 (trang 90 SGK Ngữ văn 6 tập 1):
-
Đề bài: Truyện Cây bút thần kể theo ngôi nào? Vì sao?
-
Trả lời:
Truyện Cây bút thần kể theo ngôi thứ ba. Điều này phù hợp với đặc trưng của truyện cổ tích, vốn mang tính truyền miệng và tập thể. Ngôi kể thứ ba giúp câu chuyện trở nên khách quan và dễ dàng tiếp cận với nhiều đối tượng độc giả.
Bài 4 (trang 90 SGK Ngữ văn 6 tập 1):
-
Đề bài: Vì sao trong các truyện cổ tích, truyền thuyết người ta hay kể chuyện theo ngôi thứ ba mà không kể theo ngôi thứ nhất?
-
Trả lời:
Trong truyện cổ tích và truyền thuyết, việc sử dụng ngôi thứ ba mang lại tính khách quan và phổ quát cho câu chuyện. Người kể chuyện thường là một tập thể (cộng đồng), không phải một cá nhân cụ thể. Do đó, ngôi thứ ba giúp đảm bảo tính bền vững của các sự kiện và lược bỏ những cảm xúc riêng lẻ, chủ quan.
Bài 5 (trang 90 SGK Ngữ văn 6 tập 1):
-
Đề bài: Khi viết thư, em sử dụng ngôi kể nào?
-
Trả lời:
Khi viết thư, người ta thường sử dụng ngôi thứ nhất để xưng hô với người nhận thư (ngôi thứ hai).
Bài 6 (trang 90 SGK Ngữ văn 6 tập 1):
-
Đề bài: Dùng ngôi thứ nhất kể miệng về cảm xúc của em khi nhận được quà tặng của người thân.
-
Trả lời:
(Học sinh tự thực hành, chú ý sử dụng ngôi thứ nhất xưng “tôi” và kể chi tiết về lý do nhận quà, món quà, cảm xúc khi nhận quà,…)
III. Tóm Tắt Lý Thuyết Về Ngôi Kể
-
Khái niệm:
- Ngôi kể là vị trí giao tiếp mà người kể sử dụng khi kể chuyện.
- Có hai loại ngôi kể chính: Ngôi thứ nhất và ngôi thứ ba.
-
Ngôi kể thứ ba:
- Người kể gọi các nhân vật bằng tên riêng.
- Người kể giấu mình đi, không trực tiếp tham gia vào câu chuyện nhưng biết rõ mọi diễn biến.
- Kể linh hoạt, tự do những gì diễn ra với nhân vật.
-
Ngôi kể thứ nhất:
- Người kể xưng “tôi”.
- Người kể trực tiếp kể những gì mình nghe, thấy, trải qua, và bày tỏ cảm xúc, suy nghĩ của mình.
-
Vai trò của ngôi kể:
- Người kể có thể tự do lựa chọn ngôi kể phù hợp với mục đích và nội dung câu chuyện.
- Ngôi kể ảnh hưởng đến tính khách quan, chủ quan, phạm vi và giọng điệu của câu chuyện.
IV. Kết Luận
Hiểu rõ về ngôi kể và cách sử dụng nó là một kỹ năng quan trọng đối với bất kỳ ai muốn viết văn tự sự. Việc lựa chọn ngôi kể phù hợp sẽ giúp bạn truyền tải câu chuyện một cách hiệu quả và tạo ấn tượng sâu sắc cho người đọc. Hãy luyện tập thường xuyên để làm chủ kỹ năng này và tạo ra những tác phẩm văn học độc đáo và hấp dẫn.