Linh mục là ai? Câu hỏi tưởng chừng đơn giản nhưng lại chứa đựng một kho tàng những suy tư sâu sắc về căn tính, sứ mệnh và vai trò của người linh mục trong Giáo hội và xã hội hiện đại. Bài viết này sẽ đi sâu vào vấn đề này, phân tích những thay đổi trong hình ảnh linh mục qua thời gian, đồng thời khẳng định những giá trị cốt lõi làm nên một linh mục đích thực.
Để đào tạo một linh mục, Giáo hội đã đầu tư rất nhiều công sức và thời gian. Tuy nhiên, đôi khi chúng ta, những người trong cuộc, lại ít khi dừng lại để suy ngẫm về căn tính của mình. Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng nhau khám phá những yếu tố tạo nên một linh mục đích thực và đánh giá xem chúng ta đã sống thiên chức linh mục như thế nào.
Hình ảnh của linh mục đã trải qua nhiều biến đổi trong tâm trí của người dân. Trước đây, linh mục thường được hình dung là người cử hành các bí tích, giảng dạy đức tin, sống độc thân, xa rời thế gian và có quyền lực trong Giáo hội. Tuy nhiên, ngày nay, hình ảnh linh mục gắn liền với một người bạn nghèo, đấu tranh cho hòa bình, tự do, tham gia chính trị và chống tham nhũng.
Những ý tưởng này có thể chồng chéo, mâu thuẫn và hời hợt. Để hiểu rõ hơn về thực chất của linh mục, chúng ta cần cởi bỏ những lớp vỏ bên ngoài và tập trung vào những yếu tố cốt lõi, bắt nguồn từ Chúa Giêsu và được truyền thống Giáo hội gìn giữ.
Trước đây, các nhà thần học thường tách rời các thành phần của Giáo hội để phân tích. Tuy nhiên, Công đồng Vatican II và các nhà thần học hiện đại có xu hướng liên kết các thành phần này lại với nhau, đặt linh mục trong cộng đoàn tín hữu, đời sống tu trì trong đời sống những người đã được rửa tội và các bí tích trong Hội Thánh.
Sự thay đổi này, cùng với những biến đổi của lịch sử, đã đưa linh mục trở về vị trí thực sự của mình. Ngày nay, uy tín của linh mục không chỉ đến từ chức thánh mà còn từ đời sống tông đồ và mục vụ. Trong bối cảnh xã hội hiện đại, khi kiến thức không còn là đặc quyền của linh mục và giáo dân cũng có thể am hiểu về Kinh Thánh và giáo luật, linh mục không còn đóng vai trò nổi bật như trước. Tuy nhiên, điều này không có nghĩa là linh mục đánh mất căn tính độc đáo của mình.
Trong thánh lễ truyền chức linh mục, Đức Giám mục hỏi ứng viên về việc sẵn sàng hợp tác với Giám mục để phục vụ và dẫn dắt Dân Chúa, trung thành chu toàn tác vụ Lời Chúa và kết hiệp với Chúa Kitô để thánh hóa bản thân và cứu rỗi nhân loại. Những câu hỏi này thể hiện rõ căn tính của linh mục: hợp tác với Giám mục, rao giảng Lời Chúa và cử hành các bí tích.
Hình ảnh buổi lễ truyền chức linh mục trang trọng, các tiến chức quỳ gối thể hiện sự khiêm nhường và vâng phục Giám mục, đánh dấu bước ngoặt quan trọng trong đời sống dâng hiến và phục vụ Giáo hội.
Linh mục là hiện thân của Đức Kitô, kéo dài sự nghiệp của Ngài trên trần gian để điều hành Dân Chúa, thánh hóa và rao giảng Tin mừng. Như Thánh Phaolô đã nói: “Nay tôi sống, nhưng không còn là tôi, mà Chúa Kitô sống trong tôi,” linh mục cũng có thể nói: “Nay tôi nói và làm, nhưng không còn là tôi, mà Chúa Kitô nói và làm qua tôi.”
Từ một cậu bé chập chững bước vào Tiểu Chủng Viện, người linh mục đã trải qua nhiều thử thách và cố gắng để trưởng thành. Đời sống linh mục có vẻ đầy đủ và huy hoàng, nhưng thực chất là một đời sống hy sinh, phục vụ quên mình và không tránh khỏi những đau khổ. Linh mục phải đối mặt với trách nhiệm nặng nề, sự đều đặn đến kinh sợ và sự cô độc.
Trong xã hội vật chất và hưởng thụ, đời sống linh mục có vẻ gò bó. Tuy nhiên, không có đời sống nào trên trần gian này hoàn toàn thoải mái. Mỗi người đều phải làm việc và chu toàn trách nhiệm của mình. Linh mục, với tư cách là người của muôn người, được sai đi để phục vụ và làm đầy tớ thiên hạ, càng phải sống đời hy sinh.
Không nên nghe theo những lời lẽ lệch lạc về giá trị cao cả của chức linh mục. Đa số linh mục âm thầm làm việc và tiến bước trên con đường trọn lành. Sức sống thiêng liêng do các linh mục mang lại đang lan tỏa khắp Giáo hội. Linh mục, hiện thân của Chúa Giêsu, là Đầu của Thân Thể Người là Giáo Hội. Công đồng Vatican II dạy rằng chức năng của linh mục tham dự vào quyền bính của Đức Kitô để kiến tạo, thánh hóa và cai quản thân mình Người.
Đức cha Ancel viết: “Muốn hiểu các linh mục, phải nhìn vào Giám Mục; muốn hiểu các Giám Mục, phải nhìn vào các tông đồ; muốn hiểu các tông đồ, phải nhìn vào Đức Kitô xét như Đầu của thân thể, là Đấng sáng lập và cứu chuộc Hội Thánh.”
Linh mục vừa là người được rửa tội, một thành viên của cộng đoàn tư tế, vừa là người được truyền chức, đứng trước cộng đoàn như một ai khác đang triệu tập và nói với cộng đoàn.
Từ đó, chúng ta có thể rút ra những phận sự chính yếu của linh mục: rao giảng Tin mừng, cử hành các bí tích và dẫn dắt đoàn chiên Chúa giao phó. Linh mục là cộng sự viên của Giám mục, có nhiệm vụ loan báo Tin mừng của Thiên Chúa. Linh mục mắc nợ với mọi người và phải thông truyền chân lý Tin mừng mà Chúa đã trao cho họ.
Hình ảnh linh mục tận tâm giảng giải Lời Chúa, truyền đạt chân lý và niềm tin đến cộng đoàn giáo dân, góp phần nuôi dưỡng đời sống tinh thần và đức tin của họ.
Cha Andrée Depierre trăn trở: “Tôi thiết tưởng không phù hợp với Kitô giáo khi đa số linh mục đều phục vụ các cộng đoàn dân Chúa được quy tụ trong Hội Thánh và chỉ một số nhỏ các linh mục lo cho những người chưa nhận biết Đức Kitô.”
Phận sự thứ hai của linh mục là thánh hóa Dân Chúa. Linh mục được Thiên Chúa hiến thánh để tham dự đặc biệt vào chức linh mục của Chúa Kitô và cử hành các việc thánh. Nhờ phép rửa, linh mục dẫn đưa con người gia nhập vào Dân Thiên Chúa; nhờ Bí tích thống hối, họ giao hòa tội nhân với Thiên Chúa và Hội Thánh; nhờ việc xức dầu bệnh nhân, họ xoa dịu những ai đang đau đớn; nhất là nhờ việc cử hành thánh lễ, họ tiến dâng hy lễ của Đức Kitô cách Bí tích.
Thừa tác vụ thứ ba là làm chủ chăn Dân Thiên Chúa. Tuy phân biệt ba chức năng, nhưng trong thực tế, cả ba gắn liền và hòa trộn lẫn nhau. Lời Chúa không ngừng lại ở ngưỡng cửa Bí tích, mà còn âm vang mạnh mẽ vì tất cả các Bí tích đều là những Bí tích đức tin. Chức vụ chủ chăn quy tụ Dân Chúa không phải là chuyện làm sau khi cử hành xong phép Thánh Thể, nhưng là quy tụ để cử hành Thánh Thể.
Linh mục là người quy tụ mọi người trong Đức Kitô Giêsu, xây dựng cộng đồng, mở rộng cộng đồng ấy và liên kết với mọi cộng đồng trên thế giới.
Sau khi ôn kỹ bản chất và các chức năng của linh mục, chúng ta hãy xét xem chúng ta sống chính danh như thế nào. Chúng ta có luôn trau dồi kiến thức về Kinh Thánh để rao giảng Lời Chúa cho giáo dân không? Chúng ta có chịu khó suy gẫm trước và thực hành những điều chúng ta phải trình bày cho dân Chúa không? Hay chúng ta đã lợi dụng tòa giảng để tranh biện, tự khẳng định mình hoặc chửi mắng giáo dân?
Chúng ta có luôn ra sức dâng lễ sốt sắng để Dân Chúa tham dự thánh lễ sốt sắng và tiếp cận với hy lễ tuyệt vời này một cách hữu ích không? Hãy rà soát lại cung cách chúng ta giải tội. Có coi đó như một phương tiện tốt để hòa giải nhân loại với Chúa, hay coi đó chỉ là xâu bơi cực nhọc?
Linh mục trong tòa giải tội đóng nhiều vai trò tế nhị: vừa là cha, là thầy thuốc, là bạn, vừa là thẩm phán, nhưng cũng là thầy dạy, là mẹ hiền.
Chúng ta có sẵn sàng giải tội khi giáo dân cần đến, hay chúng ta cứng nhắc tính giờ định khắc để biến việc xưng tội của giáo dân thành khổ cực không? Chúng ta có sẵn sàng đi kẻ liệt vào bất cứ giờ nào không? Chúng ta có chuẩn bị thanh niên nam nữ đi vào cuộc hôn nhân cách chu đáo không? Chúng ta có tích cực tìm hiểu ơn gọi, nuôi lấy những mầm non để đưa các thanh niên ấy vào các dòng tu, các chủng viện không?
Chúng ta có làm mọi sự với nhiệt tình Nhà Chúa không? Trong đời sống mục vụ, chúng ta có cư xử đầy tình bác ái và xây dựng với những cộng sự viên của chúng ta không? Chúng ta có để cho các linh mục đồng nghiệp, cho những ông câu, ông biện, những người trong ban hành giáo có sáng kiến không? Chúng ta có tôn trọng những đề nghị của họ không? Chúng ta có lắng nghe trong đối thoại chân thành và quyết định cách khách quan không?
Chúng ta có ra sức tổ chức các lớp giáo lý có hệ thống, có tìm những giáo lý viên đắc lực, có sắp xếp các lớp theo lứa tuổi và theo nhu cầu không? Chúng ta có tìm mọi cách biết rõ con chiên của mình để tận tình giúp đỡ không? Trong đời sống xã hội, chúng ta có ngay thẳng trong lời nói, trong phong cách, trong lối đối xử, cách ăn uống không?
Hình ảnh linh mục hiền từ ban phước lành cho em bé, thể hiện sự quan tâm, yêu thương và chăm sóc của Giáo hội đối với thế hệ tương lai.
Những tiêu chuẩn được đưa ra cho các linh mục xưa nay là: Thánh thiện, nhiệt thành, trở nên muối đất đèn đời, hoàn toàn quên mình trong sứ vụ, bất chấp khó khăn, hoạt động hăng say dưới nhiều hình thức khác nhau để mở mang Nước Chúa, nêu gương nhân đức, chăm lo cho con chiên cả tinh thần lẫn vật chất.
Như vậy có quá đòi hỏi nơi linh mục hay không? Đúng là sứ vụ của linh mục rất vinh dự nhưng cũng rất nặng nề. Nhưng có Chúa ở cùng, chúng ta không lo sợ. Vì theo sát gót Chúa Giêsu, nên bổn phận chúng ta cũng làm con người-Chúa như chính Đức Kitô. Có nghĩa là làm trung gian giữa trời và đất.
Sau đây tôi xin giới thiệu một chứng nhân anh hùng: cha Đamiên, tông đồ người hủi ở đảo Molokai. Cha đã hiến dâng cả cuộc đời mình để phục vụ những người phong cùi bị bỏ rơi. Tấm gương của cha Đamiên nhắc nhở chúng ta về bổn phận sống lời cam kết mà chúng ta đọc mỗi ngày: “Lạy Chúa, chúng con loan truyền việc Chúa chịu chết và tuyên xưng việc Chúa sống lại cho tới khi Chúa lại đến.”
Không cần gì dốc lòng nhiều lời, hãy cố tâm thực hiện cho bằng được những cử chỉ, dầu nhỏ mọn, để hy sinh và mang lại niềm hy vọng, được như thế, là chúng ta đạt được những gì Chúa muốn và những gì lòng ta, những linh mục chân chính, đầy thiện chí, hằng ước mơ.
+ GM Phêrô Nguyễn Soạn VietCatholic News (28/02/2005)