Lan kiếm là một trong những dòng lan được ưa chuộng và có lịch sử chơi lâu đời tại Việt Nam. Chúng thường sinh trưởng ở các khu rừng nhiệt đới trải dài từ Việt Nam, bắc Ấn Độ, Trung Quốc, Nhật Bản, Malaysia đến Philippines. Bài viết này sẽ cung cấp thông tin chi tiết về đặc điểm, phân loại, cách trồng và chăm sóc lan kiếm để đạt hiệu quả tốt nhất.
Mục Lục
1. Đặc Điểm Nhận Biết Hoa Lan Kiếm
Lan kiếm thuộc họ Cymbidium, là dòng thân thảo, mọc thành bụi và có nhiều nhánh. Chúng thường xuất hiện ở các vùng núi cao với nền nhiệt độ thấp.
Thân và Lá Lan Kiếm
Lan kiếm có phần thân được tạo thành từ các bẹ lá dày, rộng từ 3 đến 5cm, dài từ 50cm đến hơn 70cm, mọc từ gốc và giữ màu xanh mượt quanh năm. Lá có hình dáng lưỡi kiếm, cứng cáp, vươn thẳng và hơi cong ra ngoài, ít khi rụng.
Màu sắc và kích thước lá có thể thay đổi theo điều kiện thời tiết. Ở những nơi nắng nóng và khô hạn, lá có xu hướng ngắn lại, hơi ngả vàng nhạt. Ngược lại, ở những nơi ẩm ướt và ít ánh sáng, lá có thể dài hơn 1 mét, bản to, dày hơn và có màu xanh đậm, mềm mại nhưng vẫn khỏe khoắn.
Hình dáng tổng quan của một bụi lan kiếm khỏe mạnh với lá xanh mướt và dáng vẻ vươn cao.
Phần bẹ lá ôm chặt lấy củ, có tác dụng che chắn, bảo vệ và tích trữ dinh dưỡng cho cây, đồng thời cung cấp dưỡng chất cho thế hệ sau. Củ càng to thì lượng dinh dưỡng dự trữ càng nhiều, giúp cây phát triển nhanh và cho hoa đẹp.
Hoa Lan Kiếm
Lan kiếm thường bắt đầu ra hoa khi đã đạt đến độ tuổi trưởng thành. Hoa mọc từ nách lá trên hành kiếm, tạo thành cần hoa (hay còn gọi là phát, vòi hoa). Mỗi cần hoa có thể có từ 20 đến 50 bông. Cần hoa thường thòng xuống, kéo dài đến bông cuối cùng.
Cấu tạo của hoa lan kiếm bao gồm cuống hoa, 3 đài hoa, 2 cánh hoa, 1 trụ nhụy, 1 lưỡi (thùy lớn) và 2 thùy nhỏ ôm lấy trụ nhụy. Hoa lan kiếm thường có mùi thơm nhẹ nhàng, dễ chịu.
Lan kiếm khi được trồng ở nơi có ánh nắng trên 80% sẽ cho hoa màu sắc rực rỡ và thơm hơn so với việc trồng ở nơi thiếu nắng hoặc chỉ có nắng nhẹ. Một thân kiếm có thể cho 2-3 cần hoa và thậm chí có thể ra hoa 3 lần trong một năm.
Rễ Lan Kiếm
Rễ của lan kiếm khá to, cỡ đầu đũa ăn cơm, mọc thành chùm quanh gốc củ. Rễ kiếm có khả năng tách chia thành nhiều rễ con, ưa sự thông thoáng và có xu hướng bò trên bề mặt chất trồng. Chúng cũng có thể phát triển mạnh mẽ trong mùn dừa nhờ khả năng chịu được môi trường ẩm cao.
2. Phân Loại Các Dòng Lan Kiếm Phổ Biến
Lan kiếm được phân thành 4 loại phổ biến, mỗi loại có những đặc điểm riêng biệt:
-
Lan Kiếm Lô Hội (Cymbidium aloifolium (L.) Sw. 1799): Phân bố chủ yếu ở vùng núi phía bắc, có thể là phong lan hoặc thạch lan. Lá nhỏ, dày, rộng khoảng 3cm và dài 60-70cm, cứng cáp, vươn thẳng và hơi cong. Củ nhỏ, khoảng 2-3cm. Hoa nở từ tháng 1 đến tháng 4 hàng năm, chùm hoa dài tới 60cm với hơn 40 bông. Hoa to khoảng 2-4cm, nở trong 3-4 ngày và có mùi thơm dịu nhẹ. Cánh hoa có các sọc đỏ nâu với độ đậm nhạt và dày mỏng khác nhau.
-
Kiếm Tiên Vũ (Cymbidium finlaysonianum Wall. ex Lindl. 1833): Là loài lan kiếm có kích thước lớn nhất, với cành hoa dài nhất. Lá dày, cứng, rộng 5-7cm và dài hơn 1m. Cành hoa dài từ 50cm đến hơn 1m, hoa thưa, chỉ khoảng 20-30 bông, to đến 4cm và có mùi thơm nhẹ. Hoa nở vào mùa hè thu, khoảng 3-4 ngày. Điểm nổi bật là bản lá dày, lớn và củ to, đường kính có thể lên đến 6cm.
-
Lan Kiếm Hai Màu (Cymbidium bicolor Lindl. 1833): Giả hành nhỏ, tròn hoặc hình giọt lệ. Lá đanh, cứng, dày, rộng khoảng 3cm và dài đến 70cm. Hoa có hai màu, thường là viền vàng và nâu đỏ. Chùm hoa dài đến 70cm, dạng thòng hoặc cong thòng xuống. Hoa có thể lên đến 30 bông, to đến 4cm, nở vào mùa xuân. Một số cây có thể có hoa dựng, không thòng như các dòng kiếm lá cứng khác.
-
Kiếm Dừa (Cymbidium atropurpureum (Lindl.) Rolfe 1903): Loài phong lan này có lá dày, cứng, dài đến 1m nhưng lại khá bé, chỉ khoảng 1.5-2cm. Chùm hoa ngắn, chỉ khoảng 30-40cm, có cây lên đến 60cm. Hoa chỉ khoảng 10-20 bông, to đến 5cm, nở khoảng 5 ngày vào mùa xuân. Mùi thơm đặc trưng như kẹo dừa, nên được gọi là Kiếm dừa.
3. Phân Biệt Các Loại Lan Kiếm
Thông thường, người chơi lan sẽ dựa vào hoa và màu sắc để phân biệt các loại lan kiếm. Tuy nhiên, khi cây không có hoa, có thể dựa vào các đặc điểm sau:
- Kiếm Treo (Kiếm Dừa): Cánh hoa vàng, củ và lá nhỏ, dài.
- Kiếm Vàng (Kiếm Tiên Vũ): Lá bản dày, lớn, củ to, cánh hoa màu tím lớn.
Hai loài còn lại (Kiếm Lô Hội và Kiếm Hai Màu) rất khó phân biệt khi không có hoa, và ngay cả khi có hoa cũng dễ gây nhầm lẫn.
Hoa của Kiếm Lô Hội có nhiều sọc nâu, kể cả trên cánh môi. Cánh môi không có xu hướng cong đầu cánh về phía sau như Kiếm Hai Màu. Ở Kiếm Hai Màu, thường chỉ có 1 sọc nâu trên cánh và sọc này rất lớn.
4. Các Loại Lan Kiếm Quý Hiếm Tại Việt Nam
Việt Nam có nhiều loại lan kiếm quý, được giới chơi lan săn lùng:
-
Lan Kiếm Hoàng Long: Được mệnh danh là “quân vương” trong các loài lan kiếm. Hoa có mùi thơm đậm, màu vàng rực rỡ. Cánh bầu xếp cân đối, khít khi mới nở. Lưỡi trắng ánh hồng, giữa lưỡi có ánh vàng lan vào họng và lên trụ nhụy. Cần hoa xanh, dài, thẳng, dày bông, phân hoa đều, rủ xuống như chuỗi ngọc.
-
Lan Kiếm Vàng Củ Chi: Được mệnh danh là cây kiếm “Trấn Môn”. Hoa thơm dịu nhẹ, cánh hoa hơi nhọn, bung thẳng, màu vàng dịu rực rỡ. Lưỡi to hình trái tim, màu trắng pha sắc hồng, có ánh vàng ở giữa lan lên toàn trụ nhụy. Cần hoa dài, dày hoa, hoa phân thành từng chùm đẹp mắt.
-
Lan Kiếm Xanh Huế: Lá khỏe, màu xanh ngát, bản rộng 6-7cm, mầm măng màu nõn chuối. Hoa thơm dịu thanh thoát, 5 cánh màu xanh ngọc, lưỡi hoa trắng tinh khôi, cuống lưỡi hoa có vệt xanh ngọc lan lên toàn trụ nhụy. Cần hoa rủ duyên dáng, tương đối dài và dày hoa.
-
Lan Kiếm Vị Hoàng: Được mệnh danh là cây kiếm “Quốc Dân”. Có 2 thùy đầu lá xanh sạch, bẹ lá nhiều gân, bản lá vừa phải (5cm đổ lại), không dày nhưng khá cứng, vươn không oằn èo. Hoa thơm dịu nhẹ, ba cánh đài sạch sẽ, hai cánh tràng còn vương vấn chút hơi đồng nơi gốc và chót cánh. Thùy giữa của lưỡi vươn ra có viền trắng và các chấm hoa văn đa dạng sắc thái. Hai thùy bên của lưỡi đượm màu mắm làm bệ đỡ cho trụ nhụy vàng óng.
5. Hướng Dẫn Cách Trồng Lan Kiếm
Đối với lan kiếm, phương pháp chiết cành thường được sử dụng để nhân giống.
Chuẩn bị:
- Chọn cây mẹ trên 3 năm tuổi, khỏe mạnh, không sâu bệnh.
- Dao, kéo cắt, thuốc sát trùng.
- Chậu trồng.
- Giá thể (đất ao bùn, dớn cọng + đá sỏi hoặc vỏ lạc).
Cách trồng:
- Tách nhánh: Dùng kéo nhọn cắt bỏ các lá vàng, rễ già, rễ khô, sau đó dùng dao cắt thành từng khóm. Tách mỗi khóm lan 2-3 nhánh để cây phát triển tốt nhất.
- Bôi thuốc sát trùng vào vết cắt, sau đó để cây lan mới tách vào chỗ râm mát trong vòng 1 ngày.
- Lót dưới đáy chậu một lớp xỉ than, than củi to hoặc mút xốp, sau đó rải giá thể dày khoảng 8cm lên trên.
- Đặt khóm lan thẳng đứng vào chính giữa chậu, rồi rải lớp giá thể nhẹ phủ lên xung quanh bộ rễ của khóm lan.
- Tưới nước đẫm, sắp xếp và đặt cây vào vị trí râm mát, duy trì đủ ẩm và tránh ánh nắng trực tiếp.
6. Bí Quyết Chăm Sóc Lan Kiếm Ra Hoa Đẹp
Nhiệt độ:
Nhiệt độ là yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến sự sinh trưởng của lan kiếm. Nhiệt độ phù hợp là từ 20-30 độ C. Cần tránh để cây ở những vị trí có nhiệt độ quá cao. Nhiệt độ tối thiểu và tối đa mà cây lan có thể chịu được là 15-35 độ C.
Trong thời kỳ lan ra hoa, cần có sự chênh lệch nhiệt độ giữa ngày và đêm là 10 độ C. Nhiệt độ tối ưu: ban đêm từ 7-10 độ C, ban ngày từ 18-22 độ C.
Tưới nước:
Lan kiếm ưa ẩm, do đó cần tưới nước thường xuyên để duy trì độ ẩm hợp lý. Nên tưới nước vào mỗi buổi sáng hoặc chiều tối mát. Vào mùa hè, có thể tưới 2 lần/ngày. Vào mùa đông, nên hạn chế tưới nước và giảm lượng phân để giúp cây phát triển khỏe mạnh hơn. Lan kiếm cần nhiều nước trong giai đoạn cây đang đẻ con, cây con đang phát triển và sau thời kỳ ra hoa.
- Giảm lượng nước khi giả hành đã phát triển hoàn chỉnh.
- Giảm lượng nước và số lần tưới khi cây chuẩn bị ra hoa.
- Tăng lượng nước khi cây có chồi hoa để cành hoa phát triển.
Ánh sáng:
Ánh sáng cũng quyết định đến khả năng ra hoa của lan kiếm. Lan kiếm ưa ánh sáng bóng râm (ánh sáng tán xạ) như bóng cây. Ánh sáng tốt nhất là vào buổi sáng, có thể cho ánh sáng chiếu trực tiếp. Khi mặt trời lên cao và ánh sáng trở nên gay gắt, cần để lan trong giàn che bằng lưới, đảm bảo ánh sáng đạt 60-70%.
Quan sát màu sắc của cây để biết cây có hấp thụ đủ hoặc dư thừa ánh sáng:
- Đủ sáng: Cây lan có màu xanh hơi ngả vàng, mặt lá sáng bóng, thân và lá cây cứng cáp.
- Thừa sáng: Lá có màu vàng hơi đậm, đầu lá bị khô.
- Thiếu sáng: Lá màu xanh đậm, mặt lá kém bóng, lá sẽ to ra và mỏng đi.
Phân bón:
Chất dinh dưỡng cho lan chủ yếu là N-P-K và các chất vi lượng (Mangan, Magie, Brom, Lưu huỳnh, Sắt, Đồng, Kẽm, một số vitamin nhóm B). Đối với lan kiếm, nên hạn chế bón phân hữu cơ vì dễ làm xót cây và có thể gây ra các mầm bệnh.
Lan kiếm là một loài hoa lan đẹp và có giá trị, được nhiều người yêu thích. Với những thông tin chi tiết về đặc điểm, phân loại, cách trồng và chăm sóc trên đây, hy vọng bạn sẽ có thêm kiến thức để trồng và chăm sóc lan kiếm thành công, cho ra những bông hoa đẹp và rực rỡ.