“Dù ai đi ngược về xuôi, Nhớ ngày giỗ Tổ mùng mười tháng Ba.” Câu ca dao quen thuộc nhắc nhở mỗi người dân Việt Nam về ngày lễ trọng đại, ngày để tưởng nhớ tổ tiên. Vậy, hai chữ Lạc Hồng, niềm tự hào của dân tộc, bắt nguồn từ đâu?
Theo truyền thuyết, Đế Minh, một vị vua phương Bắc, trong chuyến tuần du phương Nam đã gặp gỡ và kết duyên cùng một người phụ nữ xinh đẹp, sinh ra Lộc Tục. Đế Minh phong cho con trưởng Đế Nghi làm vua phương Bắc, còn Lộc Tục cai trị phương Nam, xưng là Kinh Dương Vương. Kinh Dương Vương kết hôn với Long Nữ, sinh ra Sùng Lãm, tức Lạc Long Quân. Lạc Long Quân sau đó kết duyên cùng Âu Cơ, con gái Đế Nghi, sinh ra bọc trăm trứng, từ đó hình thành nên dòng giống Việt. Người con trai trưởng của Âu Cơ được tôn lên làm vua, trở thành Hùng Vương đời thứ nhất, đặt tên nước là Văn Lang. Các quan văn được gọi là Lạc hầu, quan võ là Lạc tướng, còn dân chúng là Lạc dân.
Bản đồ Bách Việt
Các Chủ Thuyết Về Nguồn Gốc Lạc Hồng
Có nhiều giả thuyết khác nhau về nguồn gốc của hai chữ Lạc Hồng, trong đó nổi bật là các quan điểm sau:
- Quan điểm của nhà nghiên cứu Đào Duy Anh: Trong các công trình nghiên cứu về lịch sử Việt Nam cổ đại và nguồn gốc dân tộc Việt Nam, học giả Đào Duy Anh cho rằng tổ tiên người Việt có nguồn gốc từ vùng Động Đình Hồ, Vân Nam, khu vực mà sử sách Trung Quốc xưa gọi là Bách Việt. Quá trình Nam tiến đã dẫn đến sự hòa huyết với cư dân bản địa, tạo nên cộng đồng Việt Mường cổ. Hình ảnh thuyền trên trống đồng được cho là biểu tượng của thuyền bè từ Giang Nam di cư xuống phía Nam. Hình ảnh chim Lạc là vật tổ của người Việt, loài chim có nguồn gốc từ Giang Nam, di cư theo người Việt dọc theo vùng duyên hải. Sách Lĩnh Nam Chích Quái cũng đề cập đến họ Hồng Bàng, và chữ Hồng hay Hùng chỉ nguồn gốc dân Việt từ họ Hồng Bàng.
- Chữ Hùng trong Vua Hùng: Một số nhà nghiên cứu cho rằng chữ Hùng trong tước vị Vua Hùng có nguồn gốc từ tiếng Mường cổ, dùng để chỉ người đứng đầu cộng đồng.
- Phản biện về nguồn gốc chữ Lạc: Một số nhà sử học cho rằng giả thuyết của Giáo sư Đào Duy Anh về nguồn gốc chữ Lạc và mối liên hệ với hình chim trên trống đồng Ngọc Lũ là thiếu cơ sở. Thay vào đó, họ trích dẫn các thư tịch cổ của Trung Quốc, ví dụ như Giao châu Ngoại vực ký, ghi chép về “Lạc vương, Lạc hầu, Lạc tướng” ở đất Giao Chỉ và việc sử dụng “hoa lợi từ Lạc điền,” để chứng minh rằng Lạc Việt là tên gọi của người Trung Quốc đối với vùng đất của người Việt cổ, kéo dài từ Vân Nam, Quý Châu đến Quảng Bình.
- Lạc trong tiếng Choang: Tại Trung Quốc, dân tộc Choang sinh sống chủ yếu ở Quảng Tây, có tiếng nói, chữ viết và nghi lễ thờ cúng tổ tiên riêng. Trong tiếng Choang, “Lạc” mang ý nghĩa “hiểu biết, minh triết”. Người Choang cũng biết đúc trống đồng và có truyền thuyết về việc sinh ra trăm trứng. Vì vậy, có giả thuyết cho rằng chữ Lạc có thể có nguồn gốc từ tiếng Choang.
Lạc Việt Trong Nghiên Cứu Quốc Tế
Đa số các học giả Việt Nam, Pháp và Thái Lan đều cho rằng Lạc Việt là tên gọi mà người Trung Quốc dùng để chỉ một tộc người sống ở vùng Bách Việt, bao gồm Giang Nam và Phúc Kiến ngày nay. Người Lạc Việt được xem là thủy tổ của người Kinh, người Mường, người Choang và người Bố Y. Một số khác lại cho rằng Lạc Việt là cách người Trung Quốc gọi đất nước của người Việt cổ.
Ngày Giỗ Tổ Hùng Vương: Nguồn Gốc và Ý Nghĩa
Vậy ngày giỗ Tổ có từ khi nào và đó là ngày giỗ vị vua nào? Sử sách ghi lại rằng trong 18 đời vua Hùng đã có tới 108 vị vua từng trị vì. Có ý kiến cho rằng ngày giỗ Tổ là ngày giỗ Lạc Long Quân, người sáng lập triều đại Hùng Vương, nhưng ý kiến này chưa có cơ sở vững chắc. Ghi chép xưa nhất còn lại là sắc chỉ của vua Minh Mạng năm 1917, chỉ thị cho tỉnh Phú Thọ lo việc cúng tế các vua Hùng vào ngày 10 tháng Ba âm lịch. Tuy nhiên, tục lệ cúng tế này đã được duy trì từ rất lâu trước đó.
Lịch sử thường được viết lại theo cách đề cao tinh thần dân tộc. Không phải nhà sử học nào cũng có thể khách quan như Tư Mã Thiên.
Cho dù các từ Lạc Hồng có nguồn gốc từ tiếng Hán, tiếng Việt hay tiếng Choang cổ, thì “con Lạc cháu Hồng” vẫn là niềm tự hào của mỗi người dân Việt Nam.