Từ xa xưa, hình nhân thế mạng đã gắn liền với nhiều nghi lễ tín ngưỡng của người Việt. Vậy hình nhân thế mạng là gì? Ý nghĩa thực sự của nó ra sao? Liệu hình nhân có thực sự “thế” được mạng người, giải được vận hạn? Hãy cùng tìm hiểu sâu hơn về phong tục này.
Alt: Hình nhân thế mạng bằng giấy với trang phục và khuôn mặt được vẽ, thường được sử dụng trong các nghi lễ tín ngưỡng.
Mục Lục
Hình Nhân Thế Mạng Là Gì?
Hình nhân thế mạng, hiểu đơn giản, là hình người được tạo ra để thay thế cho người sống trong một số nghi lễ. Thuở sơ khai, hình nhân thường được nặn bằng đất sét, mô phỏng hình dáng con người. Mục đích là để “cứu” một mạng người, hoặc thay thế cho người đó trong một số trường hợp đặc biệt.
Theo thời gian, việc nặn hình nhân bằng đất trở nên tốn kém và mất thời gian. Người ta dần chuyển sang sử dụng giấy, tre, nứa, rơm rạ… Những vật liệu này dễ kiếm, dễ tạo hình và tiết kiệm chi phí hơn. Ý nghĩa của hình nhân thế mạng vẫn được giữ nguyên: “một hình người làm ra để thay thế tính mạng”.
Cách Làm Hình Nhân Thế Mạng
Không có một quy chuẩn cụ thể nào về cách làm hình nhân thế mạng. Tùy theo từng vùng miền, từng thầy pháp mà cách làm có thể khác nhau. Tuy nhiên, có hai hình thức làm hình nhân phổ biến:
- Hình nhân đơn giản: Làm từ tre, nứa, rơm rạ, hoặc giấy. Bên ngoài được dán giấy làm quần áo, vẽ mặt mũi. Sau khi cúng tế xong, hình nhân sẽ được đốt cùng vàng mã.
- Hình nhân phức tạp: Cần nhiều nguyên liệu hơn như đất sét, cây dâu tằm (phải là dâu “mồ côi”, không đẻ nhánh), than cây sầu đông, chỉ tơ… Thầy pháp sẽ lập đàn chiêu hồn và nắn hình nhân tỉ mỉ. Đất sét dùng để nắn da thịt, cây dâu tằm làm xương sống (nam bảy đốt, nữ chín đốt), than và cây sầu đông làm gan phổi, chỉ tơ làm ruột, gân… Quá trình này có thể mất đến 2 giờ để hoàn thành một hình nhân cao từ 90cm đến 1 mét.
Alt: Hình nhân thế mạng làm từ đất sét, mô phỏng chi tiết hình dáng con người, được sử dụng trong các nghi lễ phức tạp.
Sau khi nắn xong, thầy pháp sẽ làm lễ đăng đàn, khấn tế chiêu hồn nhập vào hình nhân. Gia chủ có thể mang hình nhân về sau khi lễ kết thúc.
Nguồn Gốc của Tục Lệ Hình Nhân Thế Mạng
Nguồn gốc của hình nhân thế mạng có liên quan đến tập tục tuẫn táng. Tuẫn táng là tục chôn người sống theo người chết, phổ biến ở Trung Quốc thời cổ đại. Quan niệm thời đó cho rằng người chết, đặc biệt là vua chúa, cần người hầu hạ ở thế giới bên kia. Do đó, hoàng hậu, cung phi, và các vật phẩm giá trị thường bị chôn theo. Đây là một hủ tục vô nhân đạo.
Alt: Bức tranh lụa từ lăng mộ Mawangdui, thể hiện quan niệm về thế giới bên kia và sự cần thiết của người hầu hạ cho người chết, liên quan đến tục tuẫn táng.
Tục đốt hình nhân thế mạng ở Việt Nam mang tính nhân đạo hơn nhiều so với tuẫn táng. Tục lệ này bắt nguồn từ việc những binh phu Hoàng Sa, Trường Sa gặp nạn, mất xác khi làm nhiệm vụ trên biển đảo. Người dân làm hình nhân để tưởng nhớ, cúng tế những người đã khuất. Sau này, hễ ai làm ăn xa, gặp rủi ro mất mạng không tìm được xác, gia đình cũng làm hình nhân thế mạng. Nghi lễ khao lề thế lính ở Lý Sơn, tổ chức vào giữa tháng 3 âm lịch hàng năm, là một ví dụ điển hình cho việc sử dụng hình nhân thế mạng với ý nghĩa nhân văn cao đẹp.
Hình Nhân Thế Mạng Ngày Nay: Mê Tín Hay Tín Ngưỡng?
Việc dùng hình nhân thế mạng trong Lễ khao lề thế lính thể hiện lòng biết ơn và sự tưởng nhớ. Tuy nhiên, ngày nay, hình nhân thế mạng đôi khi bị biến tướng và mang màu sắc mê tín. Một số người tin rằng đốt hình nhân có thể giải hạn, tổ chức đám cưới cho hình nhân để chữa vô sinh, hoặc cầu mong làm ăn thuận lợi…
Liệu hình nhân có thực sự giải được hạn, “thế” được mạng người?
- Theo Phật giáo: Việc dùng hình nhân giải hạn là mê tín dị đoan, đi ngược lại quy luật nhân quả. Muốn bình an, hạnh phúc, con người cần tu tâm tích đức, làm việc thiện.
- Theo PGS.TS Trần Lâm Biền: Việc dùng hình nhân chỉ là cách để trốn tránh hiện thực, những sai trái do chính bản thân gây ra. Không ai có thể giải hạn nếu không tu thân, làm việc thiện.
- Theo GS.TS Đỗ Quang Hưng: Một bộ phận người dân đang quá tin vào thế giới tâm linh một cách mù quáng, dễ bị lợi dụng.
- Theo Thứ trưởng Bộ VHTTDL Trịnh Thị Thủy: Nếu cúng sao giải được hạn, dùng hình nhân thế mạng được thì không ai gặp nạn, ai chết.
Alt: Nghi lễ đốt hình nhân thế mạng với mục đích giải hạn, một thực hành đang gây tranh cãi về tính hiệu quả và ý nghĩa.
Như vậy, việc giải hạn hay không phụ thuộc vào cách sống của mỗi người, chứ không phải vào việc cúng tế hay đốt hình nhân. Do đó, cần tỉnh táo trước những lời kêu gọi, những chiêu trò lợi dụng hình nhân thế mạng để trục lợi.
Kết Luận
Hình nhân thế mạng là một phong tục có nguồn gốc từ xa xưa, mang nhiều ý nghĩa nhân văn. Tuy nhiên, ngày nay, phong tục này đôi khi bị biến tướng và lợi dụng. Mỗi người cần có cái nhìn đúng đắn, tránh xa mê tín dị đoan, và sống một cuộc đời ý nghĩa, hướng thiện để có được bình an và hạnh phúc thực sự.
Tài Liệu Tham Khảo
- Thông tin từ website Tháp Long Thọ: https://thaplongtho.com/
- Các bài viết và nghiên cứu về văn hóa tín ngưỡng Việt Nam.