Thực phẩm chức năng (TPCN) và thực phẩm bổ sung (TPBS) ngày càng phổ biến tại Việt Nam, tuy nhiên, thông tin về chúng còn nhiều điểm mơ hồ, dẫn đến những hiểu lầm không đáng có. Bài viết này sẽ cung cấp cái nhìn tổng quan, phân biệt rõ hai khái niệm này, đồng thời đưa ra những lưu ý quan trọng để người tiêu dùng Việt Nam có thể lựa chọn và sử dụng TPCN, TPBS một cách an toàn và hiệu quả.
Phần I: Thành Phần Bổ Sung (Dietary Supplement) và Thực Phẩm Chức Năng (Functional Food) Là Gì?
1.1. Phân biệt hai khái niệm dễ gây nhầm lẫn
Hiện nay, có sự nhầm lẫn giữa hai khái niệm tiếng Anh “Dietary Supplement” và “Functional Food” khi dịch sang tiếng Việt.
- Dietary supplement: Thành phần bổ sung vào chế độ ăn uống (TPBS).
- Functional food: Thực phẩm chức năng (TPCN).
Trên thị trường Việt Nam, phần lớn các sản phẩm thuộc nhóm “Dietary Supplement” đang được dán nhãn là “thực phẩm chức năng.” Ví dụ, Fucoidan hoặc viên dầu cá Omega-3 thường được quảng bá là TPCN, nhưng trên thực tế, nhãn tiếng Anh của chúng là “Dietary Supplement.” Điều này gây ra sự nhầm lẫn cho người tiêu dùng.
TPBS thường có dạng viên con nhộng, viên nang mềm, tương tự như thuốc điều trị. Tại Việt Nam, TPBS được quản lý bởi “Cục An toàn thực phẩm,” không phải “Cục Quản lý Dược.”
1.2. Thành phần bổ sung (Dietary Supplement) – TPBS
Thành phần bổ sung (TPBS) là sản phẩm chứa các chất dinh dưỡng nhằm bổ sung vào chế độ ăn uống hàng ngày (theo NIH – National Institutes of Health). TPBS có thể chứa một hoặc kết hợp nhiều thành phần sau:
- Vitamin (ví dụ: vitamin A, D, C, E, K, nhóm B).
- Khoáng chất (ví dụ: canxi, sắt, kẽm, magie).
- Các loại thảo mộc hoặc chiết xuất thực vật.
- Axit amin.
- Các chất dinh dưỡng khác: chất cô đặc, chất hỗ trợ chuyển hóa, chất cấu thành cơ thể, dịch chiết dược liệu.
TPBS có nhiều dạng bào chế: viên nén, viên nang, gel mềm, chất lỏng, bột. Chúng giúp đảm bảo cơ thể nhận đủ dưỡng chất cần thiết hoặc giảm nguy cơ mắc bệnh.
Điểm khác biệt quan trọng: TPBS không phải là thuốc và không có tác dụng chữa bệnh.
1.3. Thực phẩm chức năng (Functional Food) – TPCN
Thực phẩm chức năng (TPCN) là thực phẩm thông thường được bổ sung thêm các thành phần có lợi cho sức khỏe, mang lại lợi ích vượt trội so với thực phẩm truyền thống (theo Academy of Nutrition and Dietetics). TPCN không có dạng viên nang, viên gel như thuốc mà chỉ có dạng thực phẩm (ví dụ: sữa chua uống men sống, ngũ cốc tăng cường vitamin, thực phẩm bổ sung chất xơ).
Tóm lại: Sự khác biệt chính giữa TPBS và TPCN nằm ở dạng bào chế và mục đích sử dụng. TPBS thường ở dạng viên uống, bổ sung các chất dinh dưỡng thiết yếu, còn TPCN là thực phẩm thông thường được tăng cường thêm các thành phần có lợi.
Phần II: Những Lưu Ý Quan Trọng Khi Sử Dụng TPBS và TPCN
2.1. Lợi ích của việc sử dụng TPBS
Bổ sung TPBS giúp đảm bảo cung cấp đủ các chất thiết yếu cho cơ thể, hỗ trợ chức năng và giảm nguy cơ mắc một số bệnh. Tuy nhiên, TPBS không thể thay thế hoàn toàn chế độ ăn uống lành mạnh.
Quan trọng nhất, các công ty sản xuất TPBS không được phép tuyên bố sản phẩm của họ có khả năng điều trị bệnh.
2.2. Nguy cơ tiềm ẩn khi sử dụng TPBS
FDA (Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ) khuyến cáo về những nguy cơ khi sử dụng TPBS. Nhiều TPBS chứa các thành phần có hoạt tính sinh học mạnh, tác động lớn đến cơ thể, nhưng tác dụng này chưa được kiểm chứng đầy đủ. Điều này có thể gây nguy hiểm, thậm chí gây ra các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng.
- Nguy cơ:
- Kết hợp nhiều loại TPBS cùng lúc.
- Kết hợp TPBS với thuốc điều trị.
- Thay thế thuốc kê đơn bằng TPBS.
- Sử dụng quá liều các vitamin (A, D) hoặc khoáng chất (sắt).
Một số TPBS có thể gây ảnh hưởng không mong muốn trước, trong và sau phẫu thuật. Cần thông báo cho bác sĩ về tất cả các TPBS đang sử dụng.
Ví dụ:
- St. John’s wort (điều trị trầm cảm) có thể làm giảm tác dụng của một số loại thuốc điều trị.
- Thừa sắt do bổ sung quá nhiều có thể dẫn đến các bệnh như tiểu đường, tim mạch, loãng xương, ung thư.
2.3. Ai chịu trách nhiệm về sự an toàn của TPBS?
FDA không đánh giá độ an toàn và hiệu quả của TPBS trước khi chúng được bán ra thị trường.
Nhà sản xuất và phân phối chịu trách nhiệm đảm bảo sản phẩm của họ an toàn trước khi đưa ra thị trường. Nếu sản phẩm chứa thành phần mới, nhà sản xuất phải thông báo cho FDA, nhưng FDA chỉ kiểm tra thông tin, không chứng nhận hiệu quả sinh học.
FDA sẽ kiểm tra và có thể loại bỏ sản phẩm khỏi thị trường nếu phát hiện chúng không an toàn hoặc có thông tin sai lệch.
2.4. Những điều cần lưu ý khi sử dụng TPCN
- Hiệu quả thực sự: Cần xem xét thành phần, hàm lượng, tác dụng, liều dùng và độc tính của thành phần đó.
- Độ an toàn: Kiểm tra kỹ thông tin trên bao bì, bao gồm thành phần dinh dưỡng, hàm lượng, nhu cầu của cơ thể, khả năng hấp thụ và các phản ứng phụ có thể xảy ra.
- Cẩn trọng với quảng cáo: Các sản phẩm trà sâm, socola bổ sung dưỡng chất thường không công bố hàm lượng các chất có lợi và không có bằng chứng khoa học chứng minh hiệu quả.
Phần III: Tổng Kết
Khi sử dụng TPBS và TPCN, người tiêu dùng Việt Nam cần lưu ý:
- TPBS không phải là thuốc và không thể thay thế thuốc điều trị. Cảnh giác với quảng cáo sai sự thật.
- TPBS có thể gây ra tác dụng phụ không lường trước được. Cần kiểm tra kỹ thông tin thành phần và cách sử dụng.
- Không nên lạm dụng TPCN. Đa dạng hóa bữa ăn để cung cấp đủ chất dinh dưỡng.
Tài liệu tham khảo:
- NIH – National Institutes of Health: https://ods.od.nih.gov/
- Academy of Nutrition and Dietetics: https://www.eatright.org/
Chịu trách nhiệm nội dung: (Thông tin chuyên gia từ bài gốc)