Da Thuộc Là Gì? Tổng Quan Về Quy Trình, Phân Loại Và Ứng Dụng

Da thuộc là gì?

“Da thuộc là gì?” là câu hỏi thường gặp khi mọi người tìm hiểu về các sản phẩm làm từ da. Bài viết này sẽ cung cấp kiến thức toàn diện về da thuộc, từ quy trình sản xuất đến các loại da phổ biến và ứng dụng của chúng trong đời sống. Da thuộc, hay còn gọi là “Leather” trong tiếng Anh, là một vật liệu bền và tự nhiên, được tạo ra từ da động vật. Da bò là nguyên liệu thô phổ biến nhất, được sử dụng từ quy mô nhỏ đến sản xuất công nghiệp hiện đại.

Da thuộc được ứng dụng rộng rãi để làm nhiều loại vật phẩm khác nhau như áo da, giày dép, ghế ô tô, quần áo, túi xách, bìa sách, phụ kiện thời trang và đồ nội thất. Lịch sử cho thấy các sản phẩm chế tác từ da đã xuất hiện từ khoảng năm 2200 trước Công Nguyên.

qua-trinh-xu-ly-da-thuoc

Thuộc da là gì? Quy trình sản xuất da thuộc

Thuộc da là quá trình xử lý da động vật để tạo ra da thuộc, làm cho vật liệu này bền hơn và khó bị phân hủy. Trong quá khứ, phương pháp thuộc da truyền thống sử dụng tannin (tannoid), một hợp chất hóa học “Polyphenol” có trong thực vật, có khả năng liên kết bền vững với protein và các hợp chất hữu cơ cao phân tử khác.

Trong quy trình này, da sống được căng trên khung và treo trong các bể lớn chứa tannin với nồng độ tăng dần trong vài ngày. Da trở nên ít thấm nước hơn, khó bị nhiễm khuẩn và nấm mốc, đồng thời mềm hơn, thích hợp cho sản xuất đồ da.

Ngày nay, công nghệ thuộc da bằng khoáng chất (hóa chất thuộc da) đã thay thế phần lớn phương pháp thủ công, giúp tăng năng suất và sản lượng. Sau năm 1980, việc sử dụng pentachlorophenol và thuốc diệt khuẩn chứa thủy ngân bị cấm, khiến thuộc da bằng khoáng chất trở nên phổ biến hơn. Tuy nhiên, một số vùng vẫn duy trì phương pháp thủ công truyền thống.

1. Nguồn gốc của da thuộc

Da thuộc được sản xuất từ da của nhiều loại động vật, chủ yếu là các loài được nuôi để lấy thịt. Da được coi là một sản phẩm tái chế, tận dụng phần thừa để tạo ra các sản phẩm hữu ích.

Da thuộc là vật liệu bền và dẻo, được tạo thành thông qua quá trình thuộc da từ da động vật như bò, trâu, dê, cừu non, nai, cá sấu, đà điểu… Quy trình sản xuất có thể từ quy mô cá thể đến công nghiệp.

Da thuộc được sử dụng để tạo ra nhiều sản phẩm khác nhau như quần áo, giày dép, mũ, ví, thắt lưng, bìa bọc sách và bọc đồ nội thất.

Câu hỏi thường gặp:

• Da thuộc có độc không? Da thuộc được xử lý đúng cách sẽ an toàn cho người tiêu dùng.
• Da thuộc có cần kiểm dịch không? Các xưởng thuộc da thường kiểm tra da trước khi sử dụng, đảm bảo chất lượng.

2. Quy trình thuộc da nguyên tấm (Production processes)

Da được lấy từ các loài động vật như bò, trâu, dê, cừu non, nai, cá sấu, đà điểu và được xử lý tại các xưởng thuộc da hoặc công ty sản xuất da thuộc. Mục đích là tận dụng lớp da thay vì vứt bỏ.

Quy trình sản xuất da gồm bốn giai đoạn chính:

• Giai đoạn chuẩn bị (Preparatory stages)
• Thuộc da (Tanning)
• Làm mộc (Crusting)
• Phủ bề mặt (Surface coating)

a. Giai đoạn chuẩn bị: Da được cắt làm đôi và đánh dấu. Sau đó, các tấm da được đưa vào máy trộn để loại bỏ lông. Quá trình này sử dụng nước, sô đa và vôi để làm sạch bề mặt da, chuẩn bị cho công đoạn thuộc da.

Tóm tắt: Đánh dấu – Ngâm – Ủ – Bón vôi – Khoanh vùng – Cắt – Tẩy trắng – Ngâm

b. Giai đoạn Thuộc da (Tanning): Công nhân lành nghề loại bỏ các lớp thịt, mỡ và sử dụng dung dịch giúp hóa chất thấm sâu vào da.

Leather_tanning,_Fes

c. Giai đoạn làm mộc (Crusting): Sau khi thuộc da, da vẫn chưa có các đặc tính hoàn hảo như độ dẻo và độ ẩm thấp. Giai đoạn này bao gồm làm khô và bôi trơn da, tách, cạo, nhuộm, làm trắng và các phương pháp khác. Da được ép để đạt độ mỏng cần thiết, phần còn lại được tái chế thành da cán.

d. Giai đoạn phủ bề mặt: Da được đưa vào máy trộn với hỗn hợp lá rau, nhựa cây và nước. Thuốc nhuộm được thêm vào để tăng khả năng chống nước. Bột mịn được tráng lên bề mặt da và dán lên kính, sau đó được sấy khô trong lò với nhiệt độ vừa phải. Cuối cùng, da được phun sơn và đánh bóng để tạo độ sáng và đều màu.

3. Các phương pháp thuộc da phổ biến

Có nhiều phương pháp thuộc da khác nhau, mỗi phương pháp tạo ra các loại da có đặc tính riêng biệt. Dưới đây là một số phương pháp phổ biến:

3.a. Da thuộc thực vật (Vegetable-Tanned Leather)

Đây là phương pháp cổ điển sử dụng tannin từ vỏ cây, trái và lá cây. Da thuộc thực vật có màu nâu tự nhiên, dẻo dai và có sắc thái khác nhau tùy thuộc vào vật liệu và màu sắc sử dụng.

• Màu nâu là màu tự nhiên của da thuộc không nhuộm.
• Da có xu hướng đổi màu và co lại khi ngâm nước.
• Trong nước nóng, da co lại mạnh mẽ, trở nên cứng và giòn.

Quá trình thuộc da thực vật mất từ 20 đến 60 ngày.

3.b. Da thuộc Chrome (Chrome-Tanned Leather)

Được phát minh vào năm 1958, phương pháp này sử dụng Crom Sunfat hoặc các muối Crom khác. Da thuộc Chrome có màu xanh đặc trưng và có thể tạo ra nhiều màu sắc khác nhau.

Thời gian hoàn thành chỉ khoảng 1 ngày, phù hợp cho sản xuất công nghiệp lớn, chiếm khoảng 80% nguồn cung toàn cầu. Da thuộc Chrome dẻo dai hơn và ít bị biến màu so với da thuộc thực vật.

Tuy nhiên, Crom là kim loại nặng, gây lo ngại về môi trường nếu không kiểm soát chất thải tốt.

3.c. Da thuộc Aldehyd (Aldehyde-tanned leather)

Sử dụng các hợp chất glutaraldehyde hoặc oxazolidine, tạo ra da màu kem nhạt. Loại da này không chứa kim loại nặng như Crom, thường được dùng cho giày trẻ sơ sinh và ô tô.

3.d. Da thuộc Phèn (Alum Leather)

Sử dụng muối nhôm trộn với chất kết dính và protein như bột và lòng đỏ trứng. Quá trình này không thực sự là thuộc da mà là “tawing”, và da sẽ trở lại trạng thái ban đầu nếu ngâm trong nước.

3.e. Da thuộc bằng Rám nắng (Brain Tanned Leathers)

Sử dụng dầu nhũ hóa, thường là từ động vật như hươu, gia súc và trâu. Da thuộc bằng Rám nắng có độ mềm cao và dễ giặt.

4. Các loại lớp da (Grades)

Việc phân loại da dựa trên các lớp da giúp người tiêu dùng hiểu rõ hơn về chất lượng và đặc tính của sản phẩm.

4.a. Da lớp 1 – Da cật (Full-Grain leather)

Là lớp trên cùng của da, giữ nguyên trạng thái nguyên bản mà không qua chà nhám hoặc đánh bóng. Đây là loại da chất lượng tốt nhất, chỉ sử dụng từ những con bò được chăm sóc kỹ lưỡng để tránh sẹo và vết côn trùng cắn.

Da Full Grain giữ nguyên hạt da và lớp biểu bì, rất tự nhiên và bền. Bề mặt da vẫn thẩm thấu, thoáng khí khi làm giày và tạo lớp patina tự nhiên khi sử dụng làm túi.

Da lớp 1 được xem là da chất lượng cao nhất, thường dùng cho đồ nội thất và giày dép nguyên miếng.

4.b. Da lớp 2 (Top-grain Leather)

Là loại da có chất lượng thứ hai sau Full Grain, được tạo ra khi tách bỏ một phần lớp da trên cùng. Bề mặt được trà mịn, phủ lớp bề mặt và tạo hình hạt da theo ý muốn.

Da Top Grain không tạo lớp patina tự nhiên, thường được phủ lớp bề mặt nhân tạo mượt mà, chống bám bẩn tốt hơn. Đây là loại da phổ biến trong các sản phẩm thời trang và gia dụng.

4.c. Corrected Grain

Là da lớp 1 nhưng bề mặt được xử lý chà, mài để loại bỏ các khuyết điểm trước khi phủ lớp bề mặt tạo hình hạt da tự nhiên. Da này bền, đều màu và tạo lớp patina khi sử dụng.

4.d. Da Nubuck (Nubuck Leather)

Là da thật được mài mòn bề mặt để tạo lớp bông mịn. Khi vuốt nhẹ, các sợi lông mịn ngả sang một bên, tạo màu sắc mờ hơn. Da Nubuck dễ thấm nước do lớp bảo vệ bên ngoài đã bị chà mòn.

4.e. Da tách (Split Leather)

Được làm từ phần xơ của da còn lại sau khi tách lớp top-grain. Da split có thể chia thành middle split và flesh split, sau đó được phủ lớp nhân tạo hoặc dùng làm da lộn.

4.f. Da lộn (Suede Leather)

Là da được lộn mặt trong ra ngoài, đã tách đi lớp bề mặt ngoài. Da lộn không mịn bằng Nubuck và độ bền kém hơn, dễ bị bẩn và thấm nước, nhưng dễ may vá và tạo kiểu.

4.g. Da Bicast (Bicast Leather)

Là da split được phủ lớp polyurethane (da PU) hoặc nhựa vinyl, thường dùng cho giày bóng và đồ nội thất.

4.h. Da bóng (Patent Leather)

Là da thật đã qua xử lý và phủ lớp chất liệu như nhựa, tạo độ bóng cao. Các phiên bản hiện đại thường là da bicast.

4.j. Da cán (Bonded Leather)

Sử dụng bụi và bào da thật trộn với keo, ép lại và phủ lớp polymer để tạo bề mặt giống da thật. Da cán có độ bền kém và không được coi là da thật.

5. Da từ động vật khác

Ngoài da gia súc, da từ các loài động vật khác cũng được sử dụng để sản xuất da thuộc.

• Da ngựa: Bền, dùng làm shell cordovan với bề mặt giống như gương và chống nhăn.
• Da cừu và dê: Mềm, dùng cho trang phục đắt tiền.
• Da hươu: Dùng làm găng tay và giày trong nhà.
• Da bò sát (cá sấu, rắn): Có hoa văn đặc biệt.
• Da Kangaroo: Mạnh mẽ và linh hoạt, dùng làm bullwhips, da xe máy, giày đế bằng, giày bóng đá và túi tốc độ đấm bốc.
• Da đà điểu: Có vẻ ngoài đặc trưng với các nang lông lớn.
• Da cá đuối: Cứng, bền, dùng làm ví, thắt lưng và chuôi kiếm.

6. Tác động môi trường của ngành da thuộc

Ngành da thuộc gây ra một số tác động môi trường đáng kể:

• Dấu chân carbon của chăn nuôi gia súc
• Sử dụng hóa chất trong quy trình thuộc da (crom, axit formic, thủy ngân, dung môi)
• Ô nhiễm không khí (hydro sunfua, amoniac, hơi dung môi)

6.a. Dấu chân carbon (Carbon footprint)

Ước tính lượng khí thải carbon của ngành da là 0,51 kg CO2 tương đương trên 1 £ sản lượng (giá bán lẻ năm 2010).

6.b. Dấu chân nước (Water footprint)

Một tấn da thường tạo ra 20-80 m3 nước thải chứa crom, sunfua, chất béo, chất thải rắn và mầm bệnh. Việc xử lý nước thải này gây áp lực lớn lên các hệ thống xử lý nước.

6.c. Xử lý (Disposal)

Da phân hủy sinh học chậm, mất 25-40 năm, trong khi vinyl và vật liệu hóa dầu mất từ 500 năm trở lên.

6.d. Xử lý chất thải hóa học (Chemical waste disposal)

Việc xử lý chất thải hóa học không đúng cách gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng, đặc biệt ở các nước có quy định lỏng lẻo.

7. Vai trò của enzyme

Các enzyme như protease, lipase và amylase đóng vai trò quan trọng trong các hoạt động ngâm, khử, tẩy dầu mỡ và bating của sản xuất da.

• Protease: Thủy phân casein, elastin, albumin và protein không cấu trúc.
• Lipase: Thủy phân các hạt chất béo trong da.
• Amylase: Làm mềm da, làm nổi hạt và tăng tính linh hoạt.

8. Bảo quản và điều hòa

Các sợi tự nhiên của da bị phá vỡ theo thời gian. Da axit dễ bị thối đỏ do nhiệt độ cao và độ ẩm. Các phương pháp điều trị có thể tăng cường sức mạnh và ngăn ngừa sự tan rã của da.

Tiếp xúc với độ ẩm thấp có thể khiến da bị hút ẩm, làm thay đổi cấu trúc sợi. Hư hại hóa học cũng có thể xảy ra do ánh sáng cực tím, ozon, axit và các hợp chất mỡ hoặc dầu.

Các phương pháp điều trị khác nhau như điều hòa, xà phòng yên và xi đánh giày được sử dụng để làm sạch, điều hòa và làm mềm da.

9. Da thuộc trong văn hóa hiện đại

Da được sử dụng rộng rãi trong các nghề nghiệp gồ ghề nhờ khả năng chống mài mòn và gió. Từ hình ảnh cao bồi đến phi công mặc áo khoác da, da đã trở thành biểu tượng của sự bền bỉ.

Tính linh hoạt của da cho phép nó được hình thành và định hình thành các quả bóng và đồ bảo hộ trong nhiều môn thể thao.

10. Nhạy cảm tôn giáo

Ở các quốc gia có nhiều tôn giáo, các nhà cung cấp da thường làm rõ nguồn gốc da trong sản phẩm của họ để tôn trọng các hạn chế tôn giáo về việc sử dụng da từ một số loài động vật nhất định.

11. Lựa chọn thay thế

Nhiều chất thay thế da nhân tạo đã được phát triển, thường là lớp phủ polyurethane hoặc vinyl trên lớp lót vải. Da nuôi cấy được nuôi trong phòng thí nghiệm cũng là một lựa chọn thay thế tiềm năng.

12. Một số thông tin bổ sung

12.a. Có bao nhiêu loại da thuộc trên thị trường?

Ngành da thuộc đang phát triển mạnh mẽ, với nhiều loại da mới được sản xuất nhờ tiến bộ khoa học kỹ thuật. Các loại da phổ biến bao gồm da thuộc 2 lớp, da thuộc genus, da bê, da cừu, da dê, da rắn, da trăn, da trâu, da bò, da cá sấu, da Pullup và da thuộc tổng hợp.

12.b. Da thuộc có thể mua được ở đâu?

Bạn có thể tìm mua da thuộc tại các công ty mua bán da thuộc, các thành phố lớn như Cần Thơ, Đà Nẵng, Hà Nội, Hải Dương, TP.HCM, hoặc tại các khu chợ chuyên bán da thuộc. Giá cả có thể khác nhau tùy theo chất liệu, kỹ thuật, chất lượng và số lượng mua.