Chủ quyền quốc gia là vấn đề sống còn, thiêng liêng đối với mọi quốc gia trên thế giới. Tuy nhiên, không phải ai cũng hiểu rõ bản chất và các yếu tố cấu thành nên chủ quyền quốc gia. Bài viết này sẽ đi sâu vào khái niệm chủ quyền quốc gia, phân tích các nội dung cốt lõi và làm rõ ý nghĩa của nó trong bối cảnh hiện nay.
Mục Lục
Chủ quyền quốc gia là gì?
Chủ quyền quốc gia là quyền tối cao của một quốc gia trong việc tự quyết định các vấn đề nội bộ và đối ngoại, đồng thời là quyền bất khả xâm phạm đối với lãnh thổ và các nguồn tài nguyên của quốc gia đó. Nó là một thuộc tính chính trị – pháp lý không thể tách rời, thể hiện sự độc lập, tự chủ và quyền tự quyết của một quốc gia.
Chủ quyền quốc gia bao gồm hai nội dung chính:
- Quyền tối cao của quốc gia trong phạm vi lãnh thổ: Quốc gia có quyền tuyệt đối trong việc ban hành luật pháp, thực thi pháp luật và giải quyết các tranh chấp trên lãnh thổ của mình. Mọi cá nhân, tổ chức trên lãnh thổ quốc gia đều phải tuân thủ pháp luật của quốc gia đó.
- Quyền độc lập của quốc gia trong quan hệ quốc tế: Quốc gia có quyền tự do tham gia vào các tổ chức quốc tế, ký kết các hiệp định, điều ước quốc tế và thực hiện các hoạt động đối ngoại mà không bị bất kỳ sự can thiệp nào từ bên ngoài.
Vùng đất quốc gia đóng vai trò then chốt, bao gồm phần mặt đất, lòng đất của đất liền, đảo, quần đảo thuộc chủ quyền. Nó không chỉ là bộ phận quan trọng nhất cấu thành lãnh thổ mà còn là cơ sở để xác định vùng trời, nội thủy, lãnh hải. Vùng đất này có thể trải dài trên nhiều lục địa khác nhau hoặc chỉ bao gồm các đảo, quần đảo tạo thành quốc gia quần đảo.
Ví dụ, Việt Nam có vùng đất quốc gia đa dạng, trải dài từ Lũng Cú (Hà Giang) đến mũi Cà Mau, bao gồm cả các đảo như Phú Quốc, Cái Lân và các quần đảo Hoàng Sa, Trường Sa.
Bản đồ Việt Nam thể hiện rõ chủ quyền lãnh thổ liền lạc và các quần đảo
Quyền chủ quyền quốc gia trên biển
Chủ quyền quốc gia trên biển là một phần quan trọng của chủ quyền quốc gia, bao gồm các quyền và nghĩa vụ của quốc gia ven biển đối với các vùng biển thuộc chủ quyền và quyền tài phán của mình. Các vùng biển này bao gồm nội thủy, lãnh hải, vùng tiếp giáp lãnh hải, vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa.
Nội thủy
Nội thủy được coi như lãnh thổ đất liền của quốc gia, nơi quốc gia ven biển thực hiện chủ quyền hoàn toàn, tuyệt đối và đầy đủ. Chủ quyền này bao trùm lên cả vùng trời, đáy biển và lòng đất dưới đáy biển.
Khi tàu thuyền nước ngoài hoạt động trong nội thủy và vi phạm pháp luật, quốc gia ven biển có quyền thực hiện quyền tài phán dân sự. Đối với các tàu thuyền được hưởng quyền miễn trừ (ví dụ: tàu thuyền Nhà nước dùng vào mục đích phi thương mại, tàu thuyền quân sự), quốc gia ven biển có quyền yêu cầu rời khỏi nội thủy và yêu cầu quốc gia mà tàu mang cờ trừng trị các vi phạm.
Đối với các vi phạm hình sự và dân sự trên tàu thuyền nước ngoài, luật áp dụng thường là luật của quốc gia mà tàu mang cờ. Tuy nhiên, quốc gia ven biển có quyền can thiệp trong các trường hợp:
- Hành vi phạm tội do người ngoài thủy thủ đoàn thực hiện.
- Thuyền trưởng yêu cầu sự can thiệp của chính quyền sở tại.
- Hậu quả của hành vi ảnh hưởng đến an ninh trật tự của cảng.
Lãnh hải
Lãnh hải là vùng biển có chiều rộng 12 hải lý tính từ đường cơ sở ven biển của quốc gia. Quốc gia ven biển có chủ quyền đối với lãnh hải, bao gồm cả vùng trời, đáy biển và lòng đất dưới đáy biển.
Quyền đi qua không gây hại
Tàu thuyền nước ngoài được hưởng quyền “đi qua không gây hại” trong lãnh hải của quốc gia ven biển. Điều này có nghĩa là tàu thuyền có thể đi qua lãnh hải mà không cần sự cho phép hoặc thông báo trước, miễn là việc đi qua đó không gây phương hại đến hòa bình, an ninh, trật tự của quốc gia ven biển. Điều 19 của Công ước Liên Hợp Quốc về Luật Biển năm 1982 (UNCLOS) liệt kê các hoạt động bị coi là gây phương hại.
Tuy nhiên, quốc gia ven biển có quyền tạm đình chỉ quyền đi qua không gây hại nếu việc đi qua đó đe dọa đến hòa bình, an ninh hoặc trật tự của quốc gia.
Pháp luật Việt Nam cũng cho phép tàu thuyền nước ngoài thực hiện quyền đi qua không gây hại trong lãnh hải Việt Nam, bao gồm cả khả năng dừng trú trong các trường hợp bất khả kháng hoặc sự cố hàng hải.
Quyền tài phán trong lãnh hải
Các tàu quân sự và tàu thuyền Nhà nước sử dụng cho mục đích phi thương mại được hưởng quyền miễn trừ tài phán hình sự và dân sự. Tuy nhiên, quốc gia mà tàu mang cờ phải chịu trách nhiệm trước các vi phạm do chúng gây ra trong lãnh hải của quốc gia ven biển.
Quốc gia ven biển không được bắt tàu nước ngoài đang đi qua lãnh hải phải dừng lại hoặc thay đổi hành trình để thực hiện quyền tài phán dân sự đối với một người trên tàu. Tuy nhiên, quốc gia có quyền áp dụng các biện pháp trừng phạt hoặc đảm bảo về mặt dân sự mà luật trong nước quy định đối với tàu nước ngoài đang đậu trong lãnh hải hoặc đi qua lãnh hải sau khi rời khỏi nội thủy.
Kết luận
Chủ quyền quốc gia là một khái niệm phức tạp và đa diện, bao gồm nhiều yếu tố khác nhau. Việc hiểu rõ các nội dung cốt lõi của chủ quyền quốc gia, đặc biệt là chủ quyền trên biển, là vô cùng quan trọng để bảo vệ và giữ vững độc lập, tự chủ của quốc gia trong bối cảnh quốc tế ngày càng phức tạp. Mỗi người dân cần nâng cao ý thức về chủ quyền quốc gia, góp phần vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.