Trong chương trình Ngữ Văn ở trường phổ thông, chúng ta được làm quen với nhiều thể loại văn khác nhau như tự sự, miêu tả, nghị luận, thuyết minh và biểu cảm. Vậy văn biểu cảm là gì? Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ về khái niệm, các dạng biểu cảm thường gặp và cách viết văn biểu cảm sao cho hay và đạt điểm cao.
Định nghĩa văn biểu cảm
Mục Lục
Khái Niệm Văn Biểu Cảm
Định nghĩa văn biểu cảm
Văn biểu cảm là thể loại văn học tập trung vào việc thể hiện tình cảm, cảm xúc, tâm tư, suy nghĩ, cách nhìn nhận và đánh giá của người viết về một sự vật, hiện tượng hoặc con người trong cuộc sống. Mục đích của văn biểu cảm là khơi gợi những cảm xúc tương tự, tạo sự đồng cảm và kết nối với người đọc.
Khi viết văn biểu cảm, người viết có thể kết hợp thêm các yếu tố tự sự, miêu tả để làm nổi bật đối tượng được nói đến, từ đó bộc lộ cảm xúc một cách chân thật và sâu sắc hơn.
Trong các tác phẩm văn chương, yếu tố biểu cảm thường được lồng ghép một cách khéo léo để tăng tính nghệ thuật và truyền tải thông điệp một cách hiệu quả.
Ví dụ về văn biểu cảm
- “Mỗi độ thu sang, hoa cúc lại nở rộ trong vườn nhà. Màu vàng tươi của cúc như sưởi ấm cả một góc sân, gợi nhớ về những ngày tháng êm đềm bên gia đình. Hương cúc thoang thoảng, dịu nhẹ, khiến lòng tôi xao xuyến. Tôi yêu hoa cúc không chỉ vì vẻ đẹp của nó, mà còn vì những kỷ niệm thân thương mà nó mang lại.”
(Đoạn văn của một bạn học sinh)
Trong đoạn văn trên, yếu tố biểu cảm được thể hiện qua tình yêu và sự trân trọng đối với hoa cúc. Tác giả đã sử dụng các yếu tố miêu tả để làm nổi bật vẻ đẹp và hương thơm của hoa, từ đó khơi gợi cảm xúc trong lòng người đọc.
- Trong thơ ca:
“Quê hương là chùm khế ngọt
Cho con trèo hái mỗi ngày
Quê hương là đường đi học
Con về rợp bướm vàng bay”
(Trích “Quê Hương” – Đỗ Trung Quân)
Đoạn thơ trên thể hiện tình yêu quê hương sâu sắc của tác giả. Những hình ảnh quen thuộc như chùm khế ngọt, đường đi học, cánh bướm vàng đã gợi lên những cảm xúc thân thương, gần gũi trong lòng mỗi người.
Đặc điểm của văn biểu cảm
Văn biểu cảm luôn thể hiện một cảm xúc, tình cảm chủ đạo và nhất quán đối với đối tượng được đề cập đến. Tình cảm đó có thể là tình yêu, sự kính trọng, lòng biết ơn, nỗi buồn, sự căm ghét,…
Đặc điểm của văn biểu cảm còn thể hiện ở cách bộc lộ cảm xúc. Có hai cách bộc lộ cảm xúc chính:
- Biểu cảm trực tiếp: Sử dụng ngôn ngữ có tính biểu cảm cao như lời than, tiếng kêu, các từ ngữ thể hiện sắc thái tình cảm (yêu, ghét, nhớ nhung, thương mến,…).
- Biểu cảm gián tiếp: Gửi gắm tình cảm qua những câu chuyện, kỷ niệm, hành động được miêu tả. Yêu cầu người viết phải khéo léo lồng ghép yếu tố tự sự, miêu tả để mạch cảm xúc tuôn trào, giúp người đọc dễ dàng cảm nhận được tình cảm được bộc lộ.
Lưu ý: Trong bài văn biểu cảm, người viết có thể sử dụng kết hợp các yếu tố tự sự, miêu tả, thuyết minh, nghị luận,… Tuy nhiên, cần nhớ rằng đây chỉ là những yếu tố phụ trợ, có vai trò làm nổi bật cảm xúc chủ đạo của bài viết. Tránh lạm dụng các yếu tố này để không làm mất đi tính biểu cảm của bài văn.
Các bước làm bài văn biểu cảm
Bước 1: Tìm hiểu đề bài
Đọc kỹ đề bài để xác định rõ đối tượng biểu cảm (người, vật, sự việc, tác phẩm văn học,…) và phạm vi cảm xúc cần thể hiện.
Bước 2: Tìm ý
Xác định những ý chính cần triển khai trong bài viết. Lựa chọn cách biểu cảm phù hợp (trực tiếp hay gián tiếp).
Nếu cần sử dụng các yếu tố phụ trợ (tự sự, miêu tả), hãy xác định rõ vị trí và vai trò của chúng trong bài viết.
Bước 3: Lập dàn bài
Từ những ý đã tìm được, xây dựng một dàn bài chi tiết, bao gồm mở bài, thân bài và kết bài.
Bước 4: Viết bài
Tiến hành viết bài theo dàn ý đã lập, đảm bảo mạch cảm xúc được xuyên suốt và thể hiện rõ nét.
Bước 5: Đọc lại và chỉnh sửa
Đọc lại bài viết, rà soát lỗi chính tả, ngữ pháp, diễn đạt. Chỉnh sửa, bổ sung để bài viết hoàn thiện hơn.
Các Dạng Văn Biểu Cảm Thường Gặp và Cách Làm
Biểu cảm về người
Đây là dạng văn biểu cảm thể hiện tình cảm, cảm xúc của người viết đối với một người cụ thể. Đó có thể là tình cảm yêu thương, kính trọng, biết ơn, ngưỡng mộ,…
Các dạng biểu cảm về người thường gặp:
- Biểu cảm về người thân (ông, bà, cha, mẹ, anh, chị, em,…)
- Biểu cảm về bạn bè
- Biểu cảm về thầy cô giáo
- Biểu cảm về những người có đóng góp cho xã hội
Cách làm
- Mở bài: Giới thiệu khái quát về người được biểu cảm và tình cảm của bạn đối với người đó.
- Thân bài:
- Miêu tả sơ lược về ngoại hình, tính cách, phẩm chất của người đó để người đọc có hình dung cụ thể.
- Bày tỏ những tình cảm, cảm xúc của bạn đối với người đó (có thể biểu cảm trực tiếp hoặc gián tiếp qua những kỷ niệm, câu chuyện liên quan đến người đó).
- Sử dụng các chi tiết, hình ảnh gợi cảm để tăng tính biểu cảm cho bài viết.
- Kết bài: Khẳng định lại tình cảm của bạn đối với người đó và bày tỏ mong ước, kỳ vọng.
Biểu cảm về sự vật
Đối tượng của biểu cảm về sự vật có thể là một đồ vật, một loài cây, một con vật, một cảnh vật,… Thông qua việc miêu tả và thể hiện cảm xúc về sự vật đó, người viết muốn gửi gắm những suy nghĩ, tình cảm của mình.
Cách làm
- Mở bài: Giới thiệu khái quát về sự vật được biểu cảm.
- Thân bài:
- Miêu tả chi tiết về hình dáng, màu sắc, âm thanh, mùi vị,… của sự vật.
- Kể lại những câu chuyện, kỷ niệm liên quan đến sự vật.
- Bày tỏ cảm xúc, suy nghĩ của bạn về sự vật (có thể là tình yêu, sự trân trọng, nỗi nhớ, niềm vui,…).
- Kết bài: Khẳng định lại tình cảm của bạn đối với sự vật và rút ra những bài học, ý nghĩa từ sự vật đó.
Cánh đồng lúa chín vàng ươm gợi nhớ về những mùa gặt bội thu và cuộc sống ấm no của người nông dân.
Biểu cảm về một tác phẩm văn học
Đây là một dạng văn biểu cảm phức tạp hơn, đòi hỏi người viết phải có kiến thức sâu rộng về văn học và khả năng cảm thụ văn chương tốt. Trong dạng văn này, người viết bày tỏ những suy nghĩ, cảm xúc, đánh giá của mình về một tác phẩm văn học cụ thể.
Cách làm
- Mở bài: Giới thiệu khái quát về tác phẩm văn học mà bạn muốn biểu cảm (tên tác phẩm, tác giả, thể loại,…).
- Thân bài:
- Giới thiệu ngắn gọn về tác giả và hoàn cảnh sáng tác của tác phẩm.
- Phân tích những giá trị nội dung và nghệ thuật của tác phẩm (chủ đề, nhân vật, ngôn ngữ, hình ảnh,…).
- Bày tỏ những cảm xúc, suy nghĩ, đánh giá của bạn về tác phẩm (tác phẩm gợi cho bạn những cảm xúc gì, bạn học được điều gì từ tác phẩm,…).
- Liên hệ tác phẩm với thực tế cuộc sống để làm sâu sắc thêm ý nghĩa của tác phẩm.
- Kết bài: Khẳng định lại giá trị của tác phẩm và rút ra những bài học, ý nghĩa cho bản thân.
Ví dụ một số đề bài thường gặp:
- Em hãy nêu cảm nhận của mình về tác phẩm “Làng” của Kim Lân.
- Em có suy nghĩ gì về bài thơ “Sóng” của Xuân Quỳnh?
- Cảm nhận về đoạn thơ/đoạn văn sau (trong một tác phẩm cụ thể).
Hy vọng với những chia sẻ trên, bạn đã hiểu rõ hơn về văn biểu cảm là gì và nắm được những bí quyết để viết một bài văn biểu cảm hay và sâu sắc. Chúc bạn thành công!