Bản quyền, hay còn gọi là quyền tác giả, là một khái niệm pháp lý quan trọng bảo vệ quyền lợi của những người sáng tạo. Vậy bản chất của bản quyền là gì? Những tác phẩm nào được bảo hộ? Bài viết này từ SBLAW sẽ cung cấp cái nhìn toàn diện và dễ hiểu về bản quyền theo luật Việt Nam và quốc tế.
1) Bản quyền (Quyền Tác Giả) Là Gì?
Bản quyền là quyền hợp pháp mà tác giả (người sáng tạo) được trao cho các tác phẩm văn học và nghệ thuật của họ. Phạm vi bảo vệ của bản quyền rất rộng, bao gồm nhiều loại hình tác phẩm khác nhau.
2) Những Loại Hình Tác Phẩm Nào Được Bảo Hộ Bản Quyền?
Luật pháp thường không liệt kê đầy đủ các loại hình tác phẩm được bảo hộ bản quyền, nhưng nhìn chung, chúng bao gồm:
-
Tác phẩm văn học: Tiểu thuyết, truyện ngắn, thơ ca, kịch bản, các công trình nghiên cứu, báo cáo, bài báo khoa học.
-
Phần mềm máy tính và cơ sở dữ liệu: Các chương trình ứng dụng, hệ điều hành, dữ liệu được tổ chức có cấu trúc.
-
Tác phẩm điện ảnh, âm nhạc và vũ đạo: Phim truyện, phim tài liệu, ca khúc, bản nhạc, các điệu múa.
-
Tác phẩm nghệ thuật: Tranh vẽ, tác phẩm điêu khắc, ảnh chụp.
-
Công trình kiến trúc: Thiết kế và bản vẽ của các tòa nhà.
-
Tác phẩm ứng dụng: Thiết kế đồ họa, logo, biểu trưng.
-
Bản đồ và bản vẽ kỹ thuật.
Cần lưu ý rằng, bản quyền chỉ bảo vệ hình thức thể hiện của tác phẩm, chứ không bảo vệ ý tưởng, quy trình, phương pháp hoạt động hay công thức toán học. Ví dụ, bạn không thể đăng ký bản quyền cho ý tưởng về một cuốn tiểu thuyết trinh thám, nhưng bạn có thể đăng ký bản quyền cho cuốn tiểu thuyết trinh thám mà bạn đã viết. Quyền tác giả có thể được bảo hộ hoặc không, điều này còn phụ thuộc vào việc chúng có đủ tiêu chuẩn để được bảo hộ hay không.
3) Bản Quyền Cung Cấp Những Quyền Gì Cho Tác Giả?
Bản quyền trao cho tác giả hai nhóm quyền chính: quyền tài sản (quyền kinh tế) và quyền nhân thân (quyền tinh thần).
-
Quyền tài sản (quyền kinh tế): Cho phép tác giả hoặc chủ sở hữu bản quyền thu lợi nhuận từ việc sử dụng tác phẩm của mình. Điều này bao gồm quyền cho phép hoặc ngăn cấm người khác thực hiện các hành vi sau:
- Sao chép tác phẩm dưới mọi hình thức (in ấn, ghi âm, sao chụp kỹ thuật số,…).
- Trình diễn tác phẩm trước công chúng (ví dụ: biểu diễn một vở kịch, một buổi hòa nhạc).
- Phân phối bản sao tác phẩm (ví dụ: bán sách, đĩa CD, DVD).
- Phát sóng tác phẩm trên radio, truyền hình hoặc internet.
- Dịch tác phẩm sang ngôn ngữ khác.
- Chuyển thể tác phẩm (ví dụ: chuyển thể một cuốn tiểu thuyết thành kịch bản phim).
-
Quyền nhân thân (quyền tinh thần): Bảo vệ các quyền lợi phi vật chất của tác giả, bao gồm:
- Quyền được đứng tên tác giả trên tác phẩm.
- Quyền bảo vệ sự toàn vẹn của tác phẩm, chống lại mọi sự sửa đổi, cắt xén hoặc xuyên tạc có thể gây phương hại đến danh dự và uy tín của tác giả.
4) Có Cần Đăng Ký Bản Quyền Không?
Theo Công ước Berne mà Việt Nam là thành viên, bản quyền được bảo hộ tự động ngay khi tác phẩm được sáng tạo và thể hiện dưới một hình thức nhất định, mà không cần phải đăng ký.
Tuy nhiên, việc đăng ký bản quyền tại Cục Bản Quyền Tác Giả (thuộc Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) mang lại một số lợi ích nhất định:
- Chứng cứ pháp lý: Giấy chứng nhận đăng ký bản quyền là bằng chứng có giá trị trong trường hợp xảy ra tranh chấp về quyền sở hữu hoặc quyền tác giả.
- Thuận lợi cho giao dịch: Việc đăng ký giúp tạo điều kiện thuận lợi cho các giao dịch liên quan đến bản quyền, như mua bán, chuyển nhượng, hoặc cấp phép sử dụng tác phẩm.
WIPO (Tổ chức Sở hữu Trí tuệ Thế giới) không cung cấp dịch vụ đăng ký bản quyền trực tiếp hoặc cơ sở dữ liệu bản quyền toàn cầu.
5) Các Điều Ước Quốc Tế Về Bản Quyền
Việt Nam là thành viên của nhiều điều ước quốc tế về bản quyền, bao gồm:
- Hiệp ước Bắc Kinh về Biểu diễn nghe nhìn.
- Công ước Berne về bảo hộ các tác phẩm văn học và nghệ thuật.
- Công ước Brussels liên quan đến việc phân phối tín hiệu mang chương trình truyền qua vệ tinh.
- Công ước Geneva bảo hộ nhà sản xuất bản ghi âm chống việc sao chép trái phép bản ghi âm của họ.
- Hiệp ước Marrakesh về tạo điều kiện cho người khiếm thị, người khuyết tật về thị giác và người khuyết tật khác không có khả năng đọc tiếp cận với các tác phẩm đã công bố.
- Công ước Rome quốc tế bảo hộ người biểu diễn.
- Hiệp ước về quyền tác giả của WIPO (WCT).
- Hiệp ước của WIPO về Biểu diễn và Bản ghi âm (WPPT).
Hiểu rõ về bản quyền là yếu tố then chốt để bảo vệ quyền lợi của người sáng tạo và thúc đẩy sự phát triển của văn hóa, nghệ thuật và khoa học. Nếu bạn có bất kỳ thắc mắc nào khác về bản quyền, hãy liên hệ với SBLAW để được tư vấn chi tiết.