Vành móng ngựa, hình ảnh quen thuộc trong các phiên tòa hình sự, nay đã trở thành dĩ vãng. Bục khai báo sẽ thay thế, đánh dấu một bước cải cách mang tính nhân văn sâu sắc, đề cao nguyên tắc “suy đoán vô tội” được ghi nhận trong Hiến pháp 2013 và Bộ luật Tố tụng hình sự 2015. Sự thay đổi này thể hiện sự tôn trọng quyền con người và phù hợp với xu thế tiến bộ của nền tư pháp hiện đại.
Phòng xử án theo mô hình mới tại TAND TP. Hà Nội, thể hiện sự thay đổi trong bố trí và trang thiết bị, hướng tới sự công bằng và minh bạch.
Mục Lục
Vành Móng Ngựa: Từ Đâu Đến?
Trong phiên tòa hình sự, bị cáo thường đứng trước vành móng ngựa để trình bày và trả lời các câu hỏi. Vậy, nguồn gốc của hình ảnh “vành móng ngựa” này từ đâu?
Sự phổ biến của vành móng ngựa trong các phiên tòa hình sự không chỉ giới hạn ở Việt Nam mà còn ở nhiều quốc gia trên thế giới. Tuy nhiên, nguồn gốc chính xác của nó vẫn là một ẩn số, gây nhiều tranh cãi trong giới nghiên cứu lịch sử, văn hóa và khoa học pháp lý.
Một số ý kiến cho rằng vành móng ngựa bắt nguồn từ thời La Mã cổ đại. Trong xã hội La Mã, một trong những hình phạt tàn khốc nhất là “tứ mã phanh thây,” trong đó phạm nhân bị trói vào bốn con ngựa và bị xé xác. Hình phạt này thể hiện sự nghiêm khắc và răn đe của pháp luật thời bấy giờ.
Đến thời kỳ phong kiến, hình thức xét xử này tiếp tục được sử dụng ở nhiều quốc gia, bao gồm cả Việt Nam. Mặc dù hình phạt “tứ mã phanh thây” dần bị bãi bỏ do sự tiến bộ của xã hội và nhận thức về quyền con người, hình tượng móng ngựa vẫn được giữ lại, tượng trưng cho sự nghiêm minh của pháp luật. Chiếc khung gỗ hình móng ngựa được sử dụng để phạm nhân đứng khai báo trước tòa.
Một cách giải thích khác liên quan đến tập quán treo móng ngựa trước cửa nhà ở châu Âu. Móng ngựa được coi là biểu tượng linh thiêng, bảo vệ gia chủ khỏi những thế lực xấu xa. Truyền thuyết Công giáo kể rằng Thánh Dunstan đã dùng móng ngựa để giam giữ quỷ dữ, từ đó móng ngựa trở thành vật trừ tà.
Ngoài ra, có quan điểm cho rằng vành móng ngựa ban đầu là một hàng chấn song bằng gỗ, được dựng lên để ngăn cách người xét xử và phạm nhân, đảm bảo an toàn. Theo thời gian, hàng rào này được thu gọn lại và có hình dáng giống chiếc móng ngựa.
Vành Móng Ngựa Tại Việt Nam
Nguồn gốc của vành móng ngựa ở Việt Nam vẫn chưa được xác định rõ ràng, nhưng nhiều người cho rằng nó du nhập vào nước ta từ thời Pháp thuộc. Chính quyền thực dân Pháp đã áp dụng vành móng ngựa trong các phiên tòa xét xử người Việt phạm tội, như một biểu tượng của quyền lực và sự áp bức.
Thực tế xét xử tại Việt Nam cho thấy, sự hiện diện của vành móng ngựa đôi khi tạo ra định kiến tiêu cực đối với bị cáo. Người ta có xu hướng coi bất cứ ai đứng trước vành móng ngựa đều là tội phạm và đáng bị trừng phạt. Điều này đi ngược lại nguyên tắc suy đoán vô tội, vốn coi mọi người đều vô tội cho đến khi có bản án kết tội của tòa án có hiệu lực pháp luật.
Bục Khai Báo: Hiện Thực Hóa Nguyên Tắc Suy Đoán Vô Tội
Để khắc phục những hạn chế của vành móng ngựa và thể hiện rõ hơn nguyên tắc “suy đoán vô tội”, Tòa án nhân dân tối cao đã ban hành Thông tư số 01/2017/TT-TANDTC, quy định về trang thiết bị trong phòng xử án. Theo đó, bục khai báo sẽ thay thế cho vành móng ngựa, tạo điều kiện thuận lợi hơn cho bị cáo trong việc đối đáp, tranh tụng và bảo vệ quyền lợi của mình.
Hình ảnh mang tính biểu tượng về vành móng ngựa trong phiên tòa xét xử.
Sự thay đổi này thể hiện sự tôn trọng nhân phẩm và quyền của bị cáo, đồng thời góp phần nâng cao tính minh bạch, công bằng của hoạt động xét xử. Bục khai báo không chỉ là một sự thay đổi về hình thức, mà còn là một bước tiến quan trọng trong quá trình cải cách tư pháp, hướng tới một nền tư pháp văn minh, nhân đạo và bảo vệ quyền con người.
Việc thay thế vành móng ngựa bằng bục khai báo là một thay đổi tích cực, thể hiện sự tiến bộ trong nhận thức về quyền con người và nguyên tắc pháp lý. Đây là một bước đi đúng đắn, góp phần xây dựng một nền tư pháp công bằng, minh bạch và nhân văn hơn ở Việt Nam.