In lụa là một kỹ thuật in ấn lâu đời và phổ biến, được biết đến với tên tiếng Anh là Screen printing hoặc silk screen printing. Tên gọi “in lụa” xuất phát từ việc khuôn in ban đầu được làm từ tơ lụa. Ngày nay, người ta sử dụng nhiều vật liệu khác nhau như lưới nhựa, lưới kim loại, vải sợi… Vì vậy, nghề này còn được gọi là in lưới.
In lụa hoạt động dựa trên nguyên lý mực chỉ thấm qua một phần của khuôn in, sau đó in lên vật liệu. Các hợp chất hóa học trên khuôn in sẽ bịt kín những phần không cần in. Nhờ đó, kỹ thuật này có thể in trên nhiều loại vật liệu khác nhau như kim loại, nhựa, nilon, vải, gỗ, giấy, mạch điện tử,… với độ sắc nét và chính xác cao. Thậm chí, nó còn được sử dụng để thay thế phương pháp vẽ men trong sản xuất gạch men.
Mục Lục
Lịch Sử Phát Triển Của Kỹ Thuật In Lụa
Kỹ thuật in lụa đã được sử dụng rộng rãi từ năm 1925 tại châu Âu để in lên bìa, thủy tinh, đồ da… Tuy nhiên, nguồn gốc của nó còn xa xưa hơn. Hơn 1000 năm trước, người ta đã phát minh ra công cụ làm bằng sợi tơ được kéo căng rồi dán vào một khuôn gỗ. Công cụ này cho phép in nhiều lần lên bề mặt bên dưới bằng cách phết mực xuyên qua các lỗ trên tấm khuôn.
Những nghiên cứu về việc sử dụng tơ để in ấn tiếp tục được thực hiện ở Đức và Pháp vào những năm 1870. Đến năm 1907, Samuel Simon ở Anh đã sáng chế ra tấm lưới làm bằng sợi tơ. Năm 1914, John Pilsworth tại San Francisco đã phát triển kỹ thuật in lụa nhiều màu, đánh dấu một bước tiến quan trọng trong lịch sử phát triển của kỹ thuật này.
Ưu Điểm Vượt Trội Của In Lụa
Trước đây, việc tạo ra một khuôn in lụa hoàn chỉnh đòi hỏi rất nhiều công sức để đảm bảo độ sắc nét và chất lượng in tốt nhất. Tuy nhiên, với sự phát triển của công nghệ hiện đại, các máy móc hỗ trợ in lụa ngày càng tiên tiến, mang lại những ưu điểm vượt trội về chất lượng in và chi phí sản xuất. Đây cũng chính là yếu tố giúp in lụa cạnh tranh và vượt trội so với các công nghệ in khác về giá thành, chất lượng và độ bền.
Phân Loại Các Kỹ Thuật In Lụa
Có nhiều cách để phân loại các kỹ thuật in lụa, tùy thuộc vào tiêu chí được sử dụng:
- Theo cách thức sử dụng khuôn in:
- Kỹ thuật in lụa thủ công
- Kỹ thuật in lụa bán thủ công (có sự hỗ trợ của máy móc ở một số công đoạn)
- Kỹ thuật in lụa tự động (hoàn toàn do máy móc thực hiện)
- Theo hình dạng khuôn in:
- Khuôn lưới thẳng
- Khuôn lưới tròn dạng xoay
- Theo phương pháp in:
- In trực tiếp: In lên bề mặt màu trắng hoặc nhạt, màu nền không ảnh hưởng đến màu sắc của hình in.
- In phá gắn: In trên bề mặt có màu, hình in cần phá màu nền để nổi bật.
- In dự phòng: In lên nền màu nhưng hình ảnh không thể phá được màu nền.
Quy Trình In Lụa Chi Tiết
Dù là phương pháp in lụa nào (thủ công, bán thủ công hay tự động), quy trình in đều bao gồm các công đoạn chính sau:
-
Làm khuôn in: Khuôn in là yếu tố then chốt trong kỹ thuật in lụa. Nó giữ tấm màn in được căng, đảm bảo quá trình in chính xác. Khuôn có thể làm bằng gỗ hoặc kim loại. Quá trình tạo lỗ theo hình ảnh cần in được gọi là chuyển ảnh lên lưới in.
- Phương pháp truyền thống: Trước đây, thợ in thường vẽ lên lớp nến trắng hoặc sử dụng bút/kim nhọn khắc trên đất sét khô, hoặc vẽ lên lớp dầu bóng. Một phương pháp khác là dùng dao khắc trên giấy nến rồi ủi lên lưới.
- Phương pháp cảm quang (hiện đại): Phương pháp này ngày càng phổ biến nhờ tính ưu việt và độ chính xác cao. Hình ảnh được thiết kế trên máy tính, tách màu và in ra giấy can. Sau đó, hình ảnh được chuyển lên tấm lưới đã được quét dung dịch cảm quang. Khi chiếu ánh sáng, những chỗ không bị cản bởi mực sẽ rắn lại, còn những chỗ không được chiếu sáng sẽ bị rửa trôi, tạo thành khoảng trống để mực in đi qua.
-
Bàn in và dao gạt: Bàn in cần phẳng, chắc chắn và có độ đàn hồi nhất định để khuôn in tiếp xúc đều với bề mặt in, giúp đảm bảo nét in thẳng và chính xác. Dao gạt được sử dụng để phết mực qua lưới in. Dao gạt có thể được làm từ bọt biển, lăn cao su hoặc miếng gạt cao su.
-
Chế màu in: Nghệ nhân sử dụng các chất nhuộm màu chuyên biệt để màu sắc không bị đổi màu và giữ màu tốt sau khi in. Các hợp chất hữu cơ được sử dụng có thể tan trong nước hoặc không tan. Hồ in trộn với thuốc nhuộm tạo thành mực in. Mực in cần đáp ứng các tiêu chí như đồng nhất về cường độ màu sắc, độ đặc vừa phải, độ bền cao.
-
In: Đặt khuôn lên bàn in, đặt bề mặt cần in lên dưới, cho lượng mực in vừa đủ vào khuôn in, sau đó dùng dao gạt phết mực ngang qua bề mặt. Thợ in có kinh nghiệm sẽ điều chỉnh lượng mực và tốc độ gạt để tạo ra chất lượng in tốt nhất.
-
Xử lý sau in: Sau khi in, cần xử lý để màu sắc cố định trên bề mặt. Tùy thuộc vào loại mực và chất liệu của bề mặt in mà sử dụng các phương pháp sấy, gia nhiệt khô, hấp…
In Lụa Trong Thời Đại Công Nghệ
Với sự phát triển không ngừng của công nghệ, in lụa ngày nay đã trở nên dễ dàng hơn rất nhiều so với trước đây. Tuy nhiên, vẫn còn những công đoạn tỉ mỉ, công phu mà chỉ có bàn tay con người mới có thể thực hiện được. Điều này đã khiến in lụa trở thành một ngành thủ công đặc biệt, kết hợp giữa kỹ thuật truyền thống và công nghệ hiện đại. In lụa không chỉ là một phương pháp in ấn, mà còn là một nét văn hóa, một phần của di sản thủ công mỹ nghệ Việt Nam.